Muvofiqlashtirish hududiy boshqarmasi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

437 
 
23-MAVZU:1918-1939-YILLARDA XITOY,  HINDISTON VA 
TURKIYA. 
Reja: 
1. 1918-1939-yillarda Xitoy 
2. 1918-1939-yillarda Hindiston  
3. 1918-1939-yillarda Turkiya. 
Tayanch  iboralar: 
infratuzilma    ,  modernizatsiya    ,  anneksiya,  konservatizm, 
provinsiya, suverenitet
 
1. 1918-1939-yillarda Xitoy 
Birinchi  jahon  urushi  yillarida  Xitoy  amalda  Yaponiyaga  to‘liq  qaram 
bo‘lib qoldi.
 
1919 - yil Parij konferensiyasida Xitoy o‘z talablari bilan ishtirok etdi. 
Bu  talablar  yapon  qo‘shinlari  tomonidan  Xitoy  hududini  bosib  olishni 
to‘xtatish, Shandun orolini ozod qilish, Xitoyning suvereniteti va hududiy 
yaxlitligini  tan  olishdan  iborat  edi.  Talablar  Xitoy  ilgari  G‘arb  davlatlari 
bilan  imzolashga  majbur  bo‘lgan  shartnomalarning  ham  bekor  qilinishini 
nazarda  tutardi.  G‘arb  davlatlari  bunga  rozi  bo‘lmadi  va  Xitoyga  rasman 
rad javobi berildi.
 
Bundan  g‘azablangan  xitoylik  talabalar  1919-yil  4-may  kuni  Pe- 
kinda  namoyish  boshladilar.  Talabalar  harakati  butun  Xitoyni  larzaga 
soldi va juda katta ijobiy natijalarga olib keldi. 
1920-yil  iyulda  Pekindagi  hukumat  ag‘darilib,  hokimiyatga  Buyuk 
Britaniya  va  AQSH  tomonidan  qo‘llab-quvvatlangan  U  Peyfu  keldi. 
Natijada,  1921  —  1922-yillari  Vashingtonda  bo‘lib  o‘tgan  konferensiyada 
barcha ishtirokchi davlatlar Xitoyning suvereniteti va hududiy yaxlitligini 
kafolatladi.  Yakkalanib  qolgan  Yaponiya  Shandun  viloyatini  Xitoyga 
xalqaro obro‘si oshayotganligidan dalolat berdi.
 
Xitoy inqilobini tashkil qilishda Sun Yatsenning roli beqiyos.
 
1921-yili u Xitoy Respublikasi prezidenti lavozimiga saylandi. Biroq 
mamlakat  shimoli  va  chet  el  davlatlari  Sun  Yatsenning  hukumatini  tan 
olmadilar.  1925-yil  martda Sun  Yatsen  vafot etgandan  so‘ng mamlakatni 
tinch yo‘l bilan birlashtirish imkoniyati yo‘qqa chiqdi. 
1920-yillardagi «Buyuk milliy inqilob».
 
1925-yil  bahorda  shanxaylik  burjuaziya,  talabalar  va  ishchilar  vakillari 
mamlakatdagi  inglizlarga  qarshi  harakat  boshladi.  Harakatga 
talabalarning  tinch  namoyishi  ingliz  politsiyachilari  tomonidan  o‘qqa 
tutilishi  sabab  bo‘ldi.  Bu  vatanparvarlik  harakati  «30-  may  harakati» 
nomini  oldi  va  Xitoyning  suverenitetini  tiklash  shiori  ostida  o‘tdi.  In- 
qilobga  Gomindan  partiyasi  (Milliy  partiya)  rahbarlik  qildi.  1926-yili 
general  Chan  Kayshi  boshchiligidagi  Gomindan  milliy  hu-  kumati  Milliy 
inqilobiy  armiyaning  Shimolga  yurishini  boshladi.  Bu  yurish  davrida 
Markaziy  Xitoyning  ko‘plab  provinsiyalari,  jumladan,  Uxan,  Nankin, 
Nanchan, Shanxay kabi yirik shaharlari gomindanchilar qo‘liga o‘tdi.
 
Shu davrda gomindanchilar bilan kommunistlar o‘rtasida ajra- lish yuz 
berdi. Mamlakatda real hokimiyatni qo‘lga olgan gomindanchilar inqilobni 

---

438 
 
yakunlangan  deb  hisobladi,  kommunistlar  esa  Xitoyda  sotsializm  qurish 
rejasini  ilgari  surdi.  Ular  1931-yili  Xitoy  Sovet  Respublikasini  e’lon  qildi 
va  Mao  Szedun  uning  raisi  etib  saylandi.  Gomindan  bilan  kommunistlar 
o‘rtasidagi  kurash  yigirma  yil  davom  etgan  fuqarolar  urushiga  aylanib 
ketdi.
 
Yaponiya  bosqini.  Yaponlar  1931-yil  sentabrda  Xitoyga  qarashli 
Manchjuriyaga bostirib kirdi, bir kunda barcha yirik shaharlarini egalladi. 
Bu  hududni  himoya  qilgan  Gomindan  armiyasi  mamlakat  ichkarisiga 
uloqtirib  tashlandi.  Chan  Kayshi  hukumati  Yaponiya  us-  tidan  shikoyat 
qilib  Millatlar  Ligasiga  murojaat  qildi,  ammo  xalqaro  hamjamiyatning 
e’tibori  uncha  kuchli  bo‘lmadi.  Birorta  yirik  davlat  Yaponiya  bilan 
janjallashishni istamadi.
 
1932-yil  1-martda  yaponlar  Manchjuriyada  Manchjou-Go  davlati 
tuzilganligini e’lon qildi.
 
 
1919-yil 4-mayda xitoylik talabalar Pekinda namoyish boshladilar.
 
1920-yilda Sun Yatsen Xitoy Respublikasi prezidenti lavozimiga saylandi.
 
 
1925-yilda  general  Chan  Kayshi  boshchiligidagi  Gomindan  milliy 
hukumati Milliy inqilobiy armiyaning Shimolga yuri- shini boshladi.