Muvofiqlashtirish hududiy boshqarmasi

   
 M.Frunze 
Markaz  Xorazmda  ―bosmachilik‖  harakatini  tezlik  bilan  bartaraf  qilish  uchun 
barcha  imkoniyatlarni  ishga  soldi.  Bu  holat,  ayniqsa,  1923-yildan  boshlab  yanada 
kuchaydi.  1923-yil  12-yanvarda  bo‗lgan  uchinchi  chaqiriq  XXSR  MIK  II  sessiyasida 
Xorazmda  4  yildan  buyon  davom  etib  kelayotgan  ―bosmachilik‖  harakatiga  qarshi 
mavjud  hukumatning  o‗zi  kurash  olib  borishga  ojiz  ekanligi  ochiq  aytilib,  RSFSR 
(aslida SSSR) hukumatidan ―shoshilinch harbiy yordam‖ so‗raldi. 
Junaidxon 1924-yil 17-iyunda o‗zining 20 nafar hamrohi bilan Afg‗onistondagi Hirot 
shahriga yetib keldi. Manbalarda aytilishicha, u bu yerda turib o‗z qo‗shinlari sa
〼
ni 

---

318 
 
to‗ldirishga  tayyorlangan.  Oradan  ko‗p  vaqt  o‗tmasdan,  Junaidxon  XXSR  hududiga 
qaytib keldi va istiqlolchilik harakatiga boshchilik qilishda davom etdi. 
Istiqlolchilik harakatining mag‗lubiyatga uchrash sabablari va kurash saboqlari. 
1924-yil  kuzida  O‗rta  Osiyoda  milliy-hududiy  chegaralanish  o‗tkazilishi  natijasida 
qurolli kurashning birinchi davri yakunlandi. Uning ikkinchi davri (1925 – 1935-yillar) 
esa  yana  10  yil  davom  etib,  o‗zining  xarakteri  va  kuchlar  nisbati  jihatidan  avvalgi 
davrga nisbatan ancha farq qiladi. Bu davrda asosan Sharqiy Buxoro, Xorazm vohasi 
va  Farg‗ona  vodiysining  ayrim  hududlarida  janglar  davom  etdi.  1935-yilga  kelib 
Turkistondagi  istiqlolchilik  harakati  mag‗lubiyatga  uchradi.  Tirik  qolgan 
kurashchilarning  aksariyati  xorijiy  davlatlarga  muhojir  bo‗lib  jo‗nab  ketishga  majbur 
bo‗ldi. Istiqlolchilik harakatining eng zaif tomoni uning Turkiston mintaqasida yagona 
markaz ostida to‗liq birlasha olmasligi, harakatning boshidan to oxirigacha mafkuraviy 
asos  bo‗lib  xizmat  qiluvchi  yagona  milliy  dasturning  yaratilmaganligi  hamda  ba‘zi 
yetakchi shaxslar orasidagi kelishmovchilik va nizolar, ayrimlarining tor dunyoqarashi 
va  boshqalar  sabab  harakat  mag‗lubiyatga  uchradi.  Ayrim  qo‗rboshilar  (Xolxo‗ja 
Eshon, G‗ulomalixon Bahodir va b.) harakatga faqat o‗zlari rahbarlik qilishni o‗ylab, 
yagona qo‗mondonlikka  bo‗ysunmadi.  Shuningdek,  istiqlolchilik harakatiga aloqador 
bo‗lmagan ba‘zi jinoiy to‗dalar talonchilik va bosqinchilik bilan shug‗ullanib, ko‗plab 
begunoh  kishilarni  o‗ldirishdi.  Bundan  qizil  armiya  qo‗mondonligi  va  bolsheviklar 
ustomonlik  bilan  foydalanishdi. Ular  maxsus  xufiya  va  josuslar, turli ayg‗oqchilar va 
sotqinlar  yordamida  harakat  ichidagi  birlikni  parchalash,  ba‘zi  guruhlar  rahbarlari  
o‗rtasidagi    tarqoqlik    va    o‗zaro    ixtilo
  
arni    yanada    avj    oldirishga  urindilar. 
Nihoyat,  sovet  hokimiyati  bir  qator  islohotlar  o‗tkazish,  xususan,  yangi  iqtisodiy 
siyosatni  joriy  qilish  va  xalq  ta‘limi  sohasidagi  o‗zgarishlarni  amalga  oshirib,  xalq 
uchun biroz yengillik tug‗dirgandan so‗ng va turli-tuman targ‗ibotlar natijasida qurolli 
harakat qatnashchilarini mehnatkashlar qo‗llab-quvvatlashidan qaytara oldi. 
Xullas, istiqlolchi bobolarimiz o‗z kurashlari bilan Turkiston sarhadidagi barcha 
xalqlarning  milliy  ozodlik  harakati  tarixiga  yorqin  va  shonli  sahifalar  bitib, 
O‗zbekiston Respublikasining bugungi mustaqillik va istiqlolga erishuvida juda katta 
xizmat  qilishdi.  Ajdodlarimizning  erk  va  ozodlik  uchun  to‗kkan  qonlari  behuda 
ketmadi.