Mutolaa madaniyati va ritorika

Dramaturgiya matnini tashkil etuvchi aksar so‘zlar harakat va talaffuzda pur-ma’noligi va mazmundorligi bilan ko‘proq e’tibor talab qiladi. Sahna san’atida so‘z aynan ana shu xususiyati bilan inson ruhiyati, qalbiga jiddiy ta’sir etadi. Demak, so‘z orqali aktyor bevosita inson tasavvuri, shuuriga murojaat qilib unda o‘ziga xos jarayonlar hosil bo‘lishiga turtki beradi. Badiiy adabiyotning nasriy asarlaridan bahramand bo‘lish bilan barobar, she’riyatga uni chiroyli ovozda o‘ziga xos ohanglarda o‘qish ham insonlarda so‘z san’atiga qiziqishlari avvaldan mavjud ekanligi ko‘rinadi. Chindan ham nazmda bitilgan asarlar ijrochidan alohida zehn va zukkolik, qolaversa, boshqa xususiy hollarga nisbatan olganda, zo‘r qobiliyat va mahorat talab qiladi. Zotan, mu-ayyan she’rning mazmuni va mohiyatini anchayin bilib olish uchun uni har kim o‘zi o‘qib chiqishi mumkin. She’rni badiiy va ifodali o‘qishni zimmasiga olgan o‘quvchi, san’atkor esa undagi muallif mushohadalari, ruhiy kechinmalari, qahra-monlar kayfiyati, dardu iztiroblari, ichki tug‘yonlari-yu qalb uqubatlarini yohud muayyan holatga xos ko‘tarinkilik farah, qalb jo‘shqinligi, zavq-u shavqni birgina so‘z zami-rida yetkazib berishga erishmog‘i lozim. Demak, ijrochi yana so‘z san’atining riyozati izmidan borishi, muayyan so‘zlar, satrlar qatiga yuragi, qalbidan sizib chiqayotgan hissiyot-larni singdira bilishi, she’rni nazmiy sahna asari dara-jasiga olib chiqmog‘i kerak bo‘ladi.

Ma’naviyat ko‘zgusi sanalgan tilning takomillashuvida mutolaa madaniyatining muhim tarbiya vositasi ekanligi, til, so‘z haqida qadim allomalarimiz, qolaversa, dunyo mutafakkirlari, ahli donishlar tilidan aytilgan maqollar, hikmatli so‘zlar, qanotli ta’birlar bisyor. Ana shu hikmatlar bilan tanishib chiqishning o‘ziyoq til ahamiyati va so‘z qudratining qiyosi yo‘qligini to‘kis-tugal anglatadi. Til bor ekan, demak, insonning o‘ylash, fikr yuritish tarzi bor. Inson fikr yuritar ekan, demak, fikrni bayon

etish, so‘zlash yo‘sini, ya’ni nutqi bor. Demak, vujudimizda kechayotgan talay jarayonlarning hosilasi sifatida yuzaga keladigan nutq omiliga eng dolzarb, mohiyatiga ko‘ra bi-rinchi darajali ahamiyat kasb etuvchi ma’naviy qurol si-fatida yondoshmog‘imiz o‘zbek va jahon adabiyotining sara asarlarini mutolaa qilishimiz lozim.

O‘zbek adabiy tilining sof va tiniqligi, uning o‘ziga xos jarangi, mazmunan boy, mantiqan poydorligini kel-gusi avlodlarga munosib tarzda yetkazish uchun mudom bedor izlanishlar olamida bo‘lishini vijdoniy burchimiz, til va nutqni asosiy vosita qilib ijodiy faoliyat yurituvchi bo‘lg‘usi mutaxassislar tarbiyalashda, mutolla madaniyatini egallash yo‘lidagi sa’y-harakatlarni esa yurak da’vati si-fatida his etishimiz lozim.