Mutolaa madaniyati va ritorika

Antik davr notiqlari. Antik davr notiqlaridan biri Lisiy taxminan miloddan avvalgi 459 - 380 yillarda yashab ijod etgan. Uning otasi Afina hukmdori Periklning taklifiga ko‘ra shu shaharga kelib, doimiy yashab qoladi, ammo Afina fuqaroligini ololmaydi. Peloponnes urushida afinaliklar engiladilar, natijada demokratiya tarafdor-laridan sanalgan Lisiyning akasi qatl etiladi, o‘zi esa qochib qutuladi. 403 yilda demokratiya qayta tiklangach, Lisiy yana Afinaga keladi va logograflik bilan shug‘ullanadi. Tarixchi-larning aytishlaricha, Lisiy butun ijodi davomida 300 ga yaqin nutq yozgan. Shundan 34 ta sud nutqi bizgacha saqlanib qolgan.

Lisiy logograflik qilib yurgan davrlarida avval unga ishi tushib kelgan odamlarning dunyoqarashi, ruhiyati va tabiatini chuqur o‘rganib, keyin ularga o‘z qo‘llaridan va tillaridan yozganday qilib nutq yozib bergan. Lisiy san’atining asosiy siri shundaki, u nutk yozishga kirishar ekan, bir maqsadni ko‘zlaydi, u ham bo‘lsa, sudda gapirayotgan kishi haqida sud hay’at a’zolarida yaxshi taassurot qoldirish, so‘zlovchining har bir gap-so‘zi samimiy ekaniga ularni ishontirishdir. Lisiy yozgan nutqlarning barchasida so‘zlovchining tabiatiga xos gaplar o‘rin olgan. Lisiy uslubiga xos latofat ham nutq tilining sodda, aniq va fikrning lo‘ndaligida ko‘rinadi. Lisiyga qadar va undan keyin o‘tgan logograflar yozgan nutqlarida bor kuchni nutqning kirish va xulosa qismiga berib, asosiy hikoya qilib beriluvchi bayonot qismiga ko‘p ham e’tibor qaratmaganlar.

Lisiy tomonidan yozilgan har bir nutq sud minbaridan turib gapirayotgan huquqshunosning safsata gaplari emas, balki mohir notiq qalamiga mansub bir asar sifatida ahamiyatlidir.