“Mutaxassislik fanlarini o‘qitish va ishlab chiqarish ta’limi metodikasi” fanidan

Geterogen sistemalarda muvozanat 

 

Gomogen, ya'ni bir jinsli sistemadan iborat elektrolitlar eritmasidagi ionlar 

muvozanatiga doir misollarni ko’rib chiqqan edik. Analizda anchagina murakkab 

bo’lgan geterogen (ko’p jinsli) sistemalar bilan ham ish olib borishga to’g’ri 

keladi. Geterogen sistemani alohida qismlari fazalar deyiladi  -  qattiq faza 

(cho’kma), suyuq faza (eritma), gaz faza va h.k. “Cho’kma -  to’yingan eritma” 

sistemani quyidagi reaktsiya misolida ko’rib chiqamiz: 

 

-  Ag

+

 + Cl

-

 

= AgCl↓ 

 

Hamma Ag

+

  va Cl

-

  ionlari to’liq cho’kmaga tushmaydi, faqat bir-biri bilan 

to’qnashib, molekula hosil qiladigan ionlar cho’kmaga tushadi. Shu vaqtning 

o’zida suvning dipol molekulalari manfiy polyusi bilan kristall ichida Ag

+

  ionlari 

bilan, musbat polyusi bilan esa Cl

-

 ionlari bilan bog’lanadi, ya'ni ionlar gidratlanib 

eritmaga o’tadilar. 

Eritmada bu ionlar qaytadan uchrashib molekula hosil qiladilar 

(degidratlanadilar). qattiq faza (cho’kma) va eritma o’rtasida dinamik muvozanat 

vujudga keladi. Eritmada qolgan Ag

+

  va Cl

-

  ionlarining ko’paytmasi o’zgarmas 

haroratda doimiy son bo’lib eruvchanlik ko’paytmasi deyiladi va“EK” deb 

belgilanadi. 

EK

AgCl

 = [Ag

+

]

 

۰

 [ Cl-] 

---

 

 

Agar binar ionlar bo’lsa, ya'ni agar eritma bir ismli kation va bir ismli 

anionlardan iborat bo’lsa, bizning misolimizda Ag

+

  va Cl

-

  ionlari bo’lsa, 

ularning kontsentratsiyalarining qiymati eruvchanlik deyiladi va quyidagi 

formuladan topiladi: 

 

[ ] [ ]

AgCl

EK

Cl

Ag

E

=

=

=

−

+

 

 

Eruvchanlik qiymatiga qarab cho’kma tushadimi yoki yo’qmi bilish mumkin.Agar 

eritmadagi ionlarning kontsentratsiyasi eruvchanlik  

qiymatidan katta bo’lsa, 

sistemada cho’kma hosil bo’ladi.  

Agar ionlarning kontsentratsiyasi eruvchanlik qiymatidan kichik bo’lsa, cho’kma 

tushmaydi. Eruvchanlik ko’paytmasi qiymati jadvalda berilgan bo’lib, undan 

eruvchanlik qiymati hisoblanadi va kontsentratsiyani oldindan bilgan holda 

cho’kma tushadimi yoki yo’qmi bilish mumkin.