“Bino va inshootlar qurilishi” yo‘nalishida “Quruvchi-texnik” kvalifikarsiyasi bo‘yicha tayyorlashda “Materiallar qarshligi” fani mutaxasislik fanlar bloki tarkibiga kiradi. Fan o‘quv rejada keltirilgan matematika va tegishli umumkasbiy hamda maxsus fanlar bilan o‘zaro bog‘liq. Masalan, “Bino va inshootlar
konstruksiyasi”, “Qurilish mashinalari”, “Nazariy mexanika”va shu kabi fanlar“Qurilish chizmachiligi” faniga bog‘lab o‘qitiladi.
O‘qitishni tashkiliyshakli
N – Nazariy ta’lim; A – Amaliy ta’lim;
NA – Nazariy va amaliy ta’lim birgalikda tashkil etiladi; MX – Maxsus xonada o‘tkaziladigan mashg‘ulot.
Mteriallar qarshiligi fani vazifalari. Mteriallar qarshiligi fanining rivojlarish yo’llari. Inshootlar va ularning hisoblash sxemalari. Tayanchlar. Yuklar tasnifi. Ichki kuchlar. Kesish usuli. Kuchlamnishlar. Konstruksiyalarni xisoblashda matritsalar nazariyasi va amaliyoti. Matritsalar haqida tushunchasi. Materiallar qarshiligi masalalarda uchraydigan matritsa va vektorlar.
Matritsalar ustidagi amallar.
6
N,A
3
2
Cho’zilish va siqilish.
Cho’zilish va siqilishda kuchlanish va deformatsiyalar. Guk qonuni. Sen-Venam prinsipi haqida. Materiallarni cho’zilishga sinash. Cho’zilish deogrammasi va uning harakterli nuqtalari. Materiallarni siqilishga sinash. Materiallarning qattiqligini aniqlash. Kuchlanishlar konsentraksiyasi. Ruhsat etilgan kuchlanishlar. Kesim tanlash. Xususiy og’irlikni hisobga olish. Cho’zilish va siqilishda static noaniq masalalar. Temperatura o’garishida hosil bo’ladigan kuchlanishlar. Stershinlarni cho’zilish
va siqilishga hisoblashni o’rgatuvchi kompyuter texnologiyasi.
6
N,A
3
3
Kesim yuzalarining geometric tavsiflari.
Geometrik tavsiflar. Parallel o’qlarga nisbatan inertsiya momentlari orasidagi bog’lanish. O’qlar burilganda inertsiya orasidagi tovlanish. Ko’ndalang kesimlardagi asosiy o’qlar bosh inertsiya o’qlari va bosh inertsiya momentlari. Inertsiya ellipisi va uning xossalari. Tekis
yuzalarning geometric tavsiflarini kompyuterda hisoblash algoritimi.
6
N,A
3
4
Nuqtaning kuchlanish holatlari.
Nuqtadagi kuchlanish. Bosh yuzalar va bosh kuchlanishlar. Chiziqli kuchlanish holati. Tekis kuchlanish holati. Kuchlanishlarni grafik usulda aniqlash. Hajmiy kuchlanish holatidagi eng katta kuchlanishlar. Xajmiy kuchlanish holatida deformatsiyalar. Umumlashgan Guk qonuni.
Deformatsiyaning potensial energiyasi. Mustaxkamlik nazariyalari.
6
N,A
3
5
Siljish.
Siljishdagi kuchlanishlar. Siljishdagi Guk qonuni. Sof siljishdagi ruhsat etilgan kuchlanishlar.
Konstruksiya elementlarini siljishga hisoblash.
6
N,A
3
6
Buralish.
Buralish deformatsiyasiga doir asosiy tushunchalar. Buralishdagi kuchlanish va deformatsiyalar. Kesimi doiraviy bo’lmagan sterjenlarning buralishi. Buralishga hisoblashda
o’rgatuvchi kompyutar texnologiyasi.
6
N,A
3
7
Egilish.
Egilishga oid tushunchalar. Eguvchi moment va ko’ndalang kuchlarni aniqlash. Eguvchi ,moent, ko’ndalang kuch va yotilgan kuch intensivligi orasidagi diffrensial bog’lanishlar. Eguvchi moment va ko’ndalang kuch epyuralarni qurish. Egilishda normal kuchlanishlar. Egilishda urinma kuchlanishlar. Ko’ndalang egilishda balkalarning mustahkamligini tekshirish. Balkalarning mustahkamligini bosh kuchlanishlar bo’yicha tekshirish. Egilish markazi. Konstruksiyani
egilishga hisoblashda kompyuter texnologiyasi.
Ko’chishlar va ishlar haqida tushuncha. Ishlar va ko’chishlarning o’zaro bog’lanishi haqidagi teoremalar. Ko’chishlarni aniqlash uchun Mor formulasi va Vereshchagin usuli. Haroratning o’zgarishidan va tayanchlarning cho’kishidan
hosil bo’ladigan ko’chishlar.
6
N,A
3
10
Statik noaniq masalalar.
Umumiy tushunchalar. Kuchlar usulining asosiy sistemasini tanlash. Kononik tenglama koeffisentlari va ozod hadlarini aniqlash. Statik noaniq ramalarning M,Q va N epyuralarini qurish. Statik noaniq uzliksiz balkalarni hisoblash. Uzliksiz balkalarni moment fokuslari usukida hisoblash. Statik noaniq masalalarni
kompyuterda hisoblash texnologiyasi.
6
N,A
3
11
Murakkab qarshilik.
Qiyshiq egilish. Cho’zilish bilan egilishning birgalikdagi ta’siri. Nomarkaziy siqilish. Nomarkaziy siqilish yoki cho’zilishning umumiy holi. Kesim yadrosi. Egilish bilan buralishning
birgalikdagi ta’siri.
6
N,A
3
12
Yuklarning dinamik ta’siri
Umumiy mulohazalar. Dinamik kuchlar ta’sirida vujudga keladigan kuchlanishlarni aniqlash.
6
N,A
3
Dinamik yuklar ta’sirida hosil bo’lgan tebranma harakatlar. Inshootlar dinamikasi usullari. Erkinlik darajasi bitta bo’lgan sistemalarning
erkin tebranishlari. Erkinlik darajasi bitta bo’lgan sistemalarning majburiy tebranishlari.
13
Konstruksiya elementlarining ustuvorligi.
Asosiy tushunchalar. Siqilgan sterjenlar uchun Eyler formulasi. Uchlari turlicha maxkamlangan
sterjenlar uchun kritik kuch ifodasi. Siqilgan sterjenlarni amaliy hisoblash.
6
N,A
3
14
Konstruksiyalarnin g optimal
o’lchamlari va ishonchliligini aniqlash.
Optimallashtirish masalalari. Optimallashtirishdan maqsad. Optimallashtirish masalasini yechish. Ekstremal masalalarni yechish usuli. Konstruksiyalarni optimal loyihalash. Konstruksiyalarning ko’p mezonli optimallashtirish masalalarini yechish. Konstruksiyalarni optimal o’lchamlarini topadigan “Poisk” kompyuter dasturi.
Konstruksiyalarni hisoblashda ishonchlilik nazariyasi.
6
N,A
3
15
Deformatsiya va kuchlanish holatlarini eksperimental tadqiq etish
usullari.
Materiallarni va konstruksiyalarni sinash. Deformatsiyalarni mexanik tenzometrlar yordamida aniqlash. Qarshilik uzatgichlarining qo’llanilishi. Kuchlarni optik usulda aniqlash. Muar tasmalari usuli. Kuchlanishlarni
aniqlashning roentgen ususli. Lok qoplash usuli.
