Mutaxasislik va kasbiy ta`lim Psixolog ishining tamoyillari va qoidalari Psixolog va mijoz o`rtasidagi hamkorlik

OILAVIY PSIXOLOG TERAPEVTNING KASBIY YONDASHUVI
REJA:

1. 
   Mutaxasislik va kasbiy ta`lim
   
2. 
   Psixolog ishining tamoyillari va qoidalari
   
3. 
   Psixolog va mijoz o`rtasidagi hamkorlik
   
4. 
   Diskriminiatsiya
   

Kasb bir xil faoliyat bilan shug’ullanuvchi kishilarni birlashtiradi. Bu faoliyat ichida ma’lum aloqalar va axloq normalari o’rnatiladi. Kasb jamiyatning mehnatga layoqatli a'zolarini ijtimoiy tashkillashtirishning alohida shakli bo’lib, bunda a’zolar faoliyatining umumiy turi va kasbiy ongi bilan birlashgan.

B. Shouning fikri bo’yicha «Kasb- mutaxassislarning chetdagi odamlarga qarshi fitnasidir».
«Kasb jamiyat uchun zarur va qadrli soha bo’lib bunda asosiy jismoniy va ruhiy kuch talab etiladi»
Bu ta’rifni yanada batafsil yoritib, E.A.Klimov kasbiy faoliyatning sifatli tarixiy rivojlanuvchi tizim va shaxsning o’zini namoyon etish sohasi deb ta'riflaydi.
«Kasb- bu shunday faoliyatki, uning yordamida shaxs jamiyat hayotida ishtirok etadi va uning yashashi uchun moddiy vositalar asosiy manbasi bo’lib xizmat qiladi». V.G.Makushin
«Jamiyat nuqtai nazaricha kasb bu kasbiy masalalar, kasbiy faoliyat shakllari va turlari, shaxsiy kasbiy xususiyatlari tizimi bo’lib, ular ish uchun muhim bo’lgan natija mas'uliyatlarni yetkazishni ta’minlab berishi kerak bo’ladi».
«Kasb» atamasi kasbiy faoliyatning faqatgina yuqori statusli turlariga nisbatan ishlatiladi.Boshqa faoliyat turlari mutaxassisliklarga yoki ish, mashg’ulot turlariga tegishli bo’ladi.
Milliy kasbshunoslikda «kasb» va «mutaxassislik» tushunchalari farqlanadi.
Kasb mutaxassislikka ko’ra kengroq tushuncha, kasbiy salohiyatidan tashqari, uning muhim sifatlari ijtimoiy –kasbiy salohiyat, kasbiy avtonomiya, o’zini nazorat qilish,guruhli mezonlar va qobiliyatlar hisoblanadi.
Kasb odatda yaqin mutaxassisliklar bilan guruhini birlashtiradi.
Masalan, kasb shifokor, mutaxassisliklar –terapevt, pediatr,okulist,urolog va hokazo.
Kasb-muhandis, mutaxassisliklari –konstuktor, texnolog, metallurg va hokazolar.
Mutaxassislik- kasbiy ta’lim, tayyorgarlik yo’li bilan ish jarayonidagi maxsus bilimlar,ko’nikma va malakalar kompleksi bo’lib,ular u yoki bu kasb doirasida ma’lum faoliyat turini bajarish uchun zaruriy hisoblanadi.
Shunday qilib,mutaxasislik- kasb ichidagi kasbiy faoliyat turi bo’lib ,u shaxsiy yutuqlarga yoki o’ziga xos vaziyatlar orqali umumiy natijalarga erishishga yo’naltirilgan bo’ladi.
Bizning e’tiborimizga psixoterapiya yoki konsultatsiya kursiga qanday lahzalar ta’sir qilishi mumkinligi ,unga bevosita aloqador bo’lgan mavzudagi bir nechta fikrlar keltirigan. Boshqacha qilib aytadigan bo’lsak ,bu safar gap darajalar soni, obro’si yoki ish uslublari haqida emas,balki mijoz terapevt oldida stulda o'tirganda nimani ko’zga tashlaydi. Ushbu nuqtai nazardan «psixolog», «psixoterapevt» va «terapevt» atamalari sinonim sifatida ishlatiladi.
Mijoz mashg'ulotga kelgan birinchi fikrlardan biri terapevtning tashqi qiyofasiga e’tibor beradi.Albatta, har kim boshqacha narsani qayd etadi. Kimdir psixologni otasiga (agar u erkak bo’lsa) yoki onasiga (agar ayol bo’lsa) o’xshash deb bilsa, boshqalari uning yuzidagi tanish yoki hatto badiiy belgilarni taxmin qilishadi.
Mijozning fikriga ko’ra, juda yumshoq yoki juda qattiq, terapevtning xususiyatlari noziklikdan xavotir va qo’rquvgacha juda kuchli hissiyotlarni keltirib chiqarishi mumkin.
Amalda ba’zi mijozlar siz kutganingizdan ko’ra ko’proq kuzatuvchan bo’lishadi. Masalan, psixolog odamlarni «o’qiy» oladigan va nimani yashirishni istayotganini ko’ra oladigan inson, deb taxmin qilsak, mijoz qarshi o’yinni boshlashi mumkin va bir necha mashg'ulotlardan so’ng terapevtning u yoki bu reaksiyaga qanday imo-ishora yoki taqlid o’zgarishi kuzatiladi.
Hozirgi vaqtda oilaviy maslahat butun dunyo aholisi orasida eng mashhur psixologik yordam turi hisoblanadi. Turli yoshdagi odamlar nikohgacha bo’lgan davrdagi muammolarni hal qilish, oilaviy munosabatlar, ota-ona va bola munosabatlari, er(xotin)ning ota –onasi bilan muloqot, oila a'zolarining birining shaxsiy muammolarini va boshqalarni o’z ichiga oladi.
Mutaxassisning samarali ish usullari:
Oilalar bilan ishlash bo’yicha mutaxassisning eng samarali va keng qo’llaniladigan ish usullari: maslahatlar, individual maslahatlar, homiylik, ishontirish, taklif, tanqid, motivatsiya, tarbiyaviy vaziyatlar, ko’rsatmalar. Ijtimoiy ish usullari – texnologiyalar, tadqiqot va terapevtik muolajalar, ijtimoiy ishlarni amalga oshirish usullari majmui.
Ijtimoiy amaliyotda katta o’rinni pedagogik usullar egal aydi: shaxs ongini shakllantirish (tushunchalar, hukmlar, e’tiqodlar, baholashlar); xulq-atvorda kognitiv, amaliy faoliyatni tashkil etish (topshiriqlar, topshiriqlar, mashqlar , maxsus ta’lim vaziyatlarini yaratish); shaxsning faoliyati va xulq-atvorini rag’batlantirish (baholash, rag’batlantirish, qoralash va boshqalar); psixologik-pedagogik tuzatish va ijtimoiy-pedagogik reabilitatsiya.
Ijtimoiy patronaj usuli.
Patronaj vaqtida mutaxassis xonadonga tashrif buyuradi, yashash sharoitlarini o'rganadi, oila, qarindoshlar bilan tanishadi, oilani normal uy sharoitida kuzatadi, uning psixologik iqlimini, bolalar yashaydigan muhitni o'rganadi. Oilada hukm surayotgan psixo-emotsional muhitni faqat unga tanish bo'lgan muhitda ushlash mumkin. Ijtimoiy patronajning asosiy maqsadi inqirozli vaziyatdan chiqishda har tomonlama yordam berishdir. Patronajni olib borishda mutaxassis yaxshi kayfiyatda bo'lishi kerak, uning barcha xatti-harakatlari bilan o'smir va uning oilasi yashaydigan hamma narsaga qiziqish ko'rsatishi, uning barcha a'zolariga hurmat ko'rsatishi kerak.
Mutaxassis hukm qilmasligi yoki tanqid qilmasligi kerak; u o’z kelishmovchiligini muloyimlik bilan ifodalashi, boshqa fikrning mavjudligi ehtimolini ta’minlashi yaxshiroqdir. Shu bilan birga, tasodifiy suhbatda berilgan barcha savollarga javob olish uchun o’zingiz uchun yo’llarni topishingiz kerak; maslahat do’stona ohangda berilishi kerak, shunda ajralish paytida mijozlar umumiy til topilganligini yoqimli his qilishlari kerak. Ijobiy fikr-mulohazalar ushbu taassurotni mustahkamlashga yordam beradi.
Maslahat suhbati turli mazmun bilan to’ldirilishi va turli vazifalarni bajarishi mumkin – ta’lim, psixologik, psixologik va pedagogik. Maslahat ishining pirovard maqsadi oilaning ichki resurslarini yangilash, uning reabilitatsiya madaniyati va faolligini oshirish, maxsus tashkil etilgan muloqot jarayoni yordamida bolaga munosabatni tuzatishdir. Shaxsiy maslahatlashuvlar bilan bir qatorda, ishontirish usuli . Shaxsda ta’lim mazmunida ko’zda tutilgan faoliyat bilan faol shug’ullanish istagi shakllanganda usul o’z maqsadiga erishadi. Bu usul umuminsoniy axloqiy-axloqiy fazilatlarning rivojlanishini ta’minlaydi. Ishontirish – tushuntirish, hissiy va og’zaki ta’sirni qo’llash, taklifga tayanish, ya’ni. So‘rovni tushuntirish va taklif bilan uyg‘unlashtirish.Ko‘ndirish suhbat, ma’ruza, hikoya, tushuntirish, munozara, misol, taklif ko‘rinishida bo‘lishi mumkin Kuchli ishontirish usuli misol. ) hayotiy fakt, shaxs. Bu usulning imkoniyatlari katta: undan masalani illyustratsiya qilish, konkretlashtirish, nazariyani amaliyot, mavjud tajriba bilan bog‘lash uchun foydalanish mumkin. Ishontirish ta’sir ob’ektining faoliyatini faollashtirishni anglatadi.
Psixolog ishining tamoyillari va qoidalarining mazmuni.
Psixolog ishi axloqi umuminsoniy axloqiy va axloqiy qadriyatlarga asoslanadi. Shaxsning erkin va har tomonlama rivojlanishi va uni hurmat qilish, odamlarning yaqinlashuvi, adolatli, insonparvar, farovon jamiyatni yaratish uchun zarur shartlar psixolog faoliyati uchun hal qiluvchi hisoblanadi. Psixolog ishining axloqiy tamoyillari va qoidalari uning kasbiy mahorati, harakatlarining insoniyligi, birga ishlayotgan odamlarga hurmat va sa’y-harakatlarining haqiqiy foydasini saqlab qolish va mustahkamlash shartlarini shakllantiradi.
Sub’ektga zarar yetkazmaslik printsipi psixologdan o’z ishini shunday tashkil etishni talab qiladi, uning jarayoni ham uning natijalari ham sub’ektning sog’lig’iga, holatiga yoki ijtimoiy holatiga zarar yetkazmaydi. Printsipni amalga oshirish psixologning sub’ekt va mijoz bilan o’zaro munosabatlari qoidalari va etarli tadqiqot va aloqa usullarini tanlash bilan tartibga solinadi.
Psixolog va sub’ekt o’rtasidagi o’zaro hurmat qoidasi. Psixolog Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasida e’lon qilingan va kafolatlangan shaxsiy qadr-qimmatini, huquqlarini, erkinliklarini hurmat qilishdan kelib chiqadi. Mavzu bilan ishlashga sub’ektning unda ishtirok etishga roziligini olgandan keyingina, unga o’rganish maqsadi, foydalanilgan usullar va olingan ma’lumotlardan foydalanish usullari to’g’risida xabar berganidan keyin ruxsat beriladi.
Mijozning mavzuga nisbatan noto’g’ri harakatlarini oldini olish qoidasi.
Psixolog o’z tavsiyalarini shakllantiradi, tadqiqot natijalarini saqlash, ulardan foydalanish va nashr etishni psixolog va mijoz o’rtasida kelishilgan va sub’ektning ahvolini yomonlashtirishi mumkin bo’lgan vazifalardan tashqari foydalanishni istisno qiladigan tarzda tashkil qiladi. Psixolog sub’ektni mijozga uzatiladigan ma’lumotlarning mohiyati to’g’risida xabardor qiladi va buni sub’ektning roziligini olganidan keyingina amalga oshiradi.
Psixolog va mijoz o’rtasidagi hamkorlik qoidasi.
Psixolog mijozga zamonaviy psixologiya fanining xaridor tomonidan berilgan savollar sohasidagi haqiqiy imkoniyatlari, uning vakolat chegarasi va uning imkoniyatlari chegaralari to’g’risida xabar berishga majburdir. Psixolog xaridorga psixologik faoliyat tamoyillari va qoidalari to’g’risida ma’lumot berishi va psixologik xarakterdagi usullar va materiallardan foydalanishda mijoz tomonidan ularning rahbarligi uchun roziligini olishi kerak.
Psixolog va sub’ekt o’rtasidagi professional muloqot qoidasi.
Psixolog psixodiagnostik suhbat, kuzatish, psixologik va pedagogik ta’sir usullarini, bir tomondan vazifani iloji boricha samarali hal qilishga imkon beradigan darajada, ikkinchidan, sub’ektning xushyoqish hissini saqlab qolishi kerak bo’lgan darajada o’zlashtirishi kerak. Va ishonch, psixolog bilan muloqot qilishdan qoniqish. Agar mavzu kasal bo’lsa, unda har qanday tadqiqot va profilaktika usullaridan foydalanishga faqat shifokorning ruxsati yoki sub’ekt manfaatlarini himoya qiluvchi boshqa shaxslarning roziligi bilan yo’l qo’yiladi.
Psixolog tadqiqotlari natijalarining asosliligi qoidasi.
Psixolog tadqiqot natijalarini psixologik fanda qabul qilingan tushunchalar nuqtai nazaridan shakllantiradi, dastlabki tadqiqot materiallari, ularni matematik va statistik qayta ishlash va vakolatli hamkasblarning ijobiy xulosalarini taqdim etish orqali o’z xulosalarini tasdiqlaydi. Har qanday psixologik muammolarni hal qilishda har doim berilgan savol bo’yicha adabiy ma’lumotlarni oldindan tahlil qilish asosida tadqiqotlar olib boriladi.
O’zining mazmuni bo’yicha kamsitmaslik prinsipi deyarli avvalgi prinsipga o’xshaydi. Shaxsning huquqlari va erkinliklarini hurmat qiladigan psixologlar mijozlarga nisbatan kamsituvchi xatti-harakatlarga qodir emaslar. Shu bilan birga, ushbu tamoyil shaxsiy va oilaviy psixologik maslahat sohada psixolog-maslahatchi uchun axloq qoidalarining mustaqil bandi sifatida haqli ravishda chiqarilgan.