Mutatsiyalar Qodiraliyeva Shahlo

Rekombinatsiyalar mexanizmi

Mutatsiyalar

Qodiraliyeva Shahlo

19 62 A

Mutatsiya nima?

MUTATSIYA — organizm u yoki bu belgilarining oʻzgarishiga olib keluvchi genetik materialning toʻsatdan tabiiy yoki sunʼiy irsiy oʻzgarishi.

Mutatsiya (lotincha: mutare — “oʻzgarish, almashish”) organizmlar genetik moddasining asos juftlaridagi oʻzgarishdir. Mutatsiyaga hujayra boʻlinishi paytidagi genetik modda koʻchirilishi xatosi, ultrabinafsha yoki ionlashtiruvchi nurlanish, kimyoviy mutagenlar, viruslar yoki hujayra nazorati ostida roʻy beruvchi jarayonlar (masalan, gipermutatsiya) sabab boʻlishi mumkin. Mutatsiy aslida genetik materialning oʻzgarishlari hisoblanadi. Organizmlarda kuzatiladigan mutatsiya ayrim hollarda zararli boʻlib organizmning qaysidir funksiyasining buzilishi bilan xarakterlanadi; xamirturush bilan oʻtkazilgan tadqiqotlar zararli mutatsiyalar jami (zararli, neytral va foydali) mutatsiyalarning 7-12% ini tashkil etishini koʻrsatdi.[1] Mutatsiyalar qayerda hosil boʻlishiga koʻra bir necha guruhlarga boʻlinadi. Asosan gen, xromosoma, genom va sitoplazmatik mutatsiyalar kuzatiladi. Mutatsiyalar hosil boʻlishida yuqorida aytilganidek bir qancha tashqi va ichki omillar sababchi boʻladilar. Tabiatda mutatsiyalar doimo yuz beradi va ular evolutsiyaning birlamchi asosiy omili deb qaraladi.

Mutatsiya haqidagi taʼlimotga gollandiyalik botanik X. De Friz asos solgan (1901). Mutatsiyaning molekulyar mexanizmi 20-asrning oʻrtalarida olib borilgan molekulyar genetika sohasidagi tadqiqotlar bilan bogʻliq. Mutatsiya hosil qilish virus va mikroorganizmlardan boshlab barcha yuksak oʻsimliklar, hayvonlar va odam 

uchun xos boʻlgan tiriklikning universal xossasidir.

To’g’ri va teskari mutatsiya

Agar Mutatsiya belgilarning yovvoyi tipga xos holatdan chetga chiqishiga olib keladigan boʻlsa, bu holat toʻgʻri Mutatsiya deyiladi. Bunday Mutatsiya tabiatda keng tarqalgan. Yovvoyi tipga xos belgining toʻla yoki qisman tiklanishiga olib keladigan Mutatsiya esa teskari Mutatsiya yoki reversiya deb ataladi.