Mustaqillik yillarida Vatanimiz tarixini yoritish va o`rganish masalalariga alohida e‘tibor berilmoqda

Mustaqillik yillarida Vatanimiz tarixini yoritish va o`rganish masalalariga alohida e‘tibor berilmoqda. Sovet davridagi sinfiylik yondashuv va hukmron kommunistik mafkura tayziqi ostida taqiqlangan tarixiy mavzulardagi asarlar chop etilib, xalqimiz tarixini holislik, haqqoniylik asosida tiklash va chuqur, har tomonlama tadqiq qilishga kirishildi. Bu borada o`zbek xalqi va o`zbek davlatchiligi tarixini, tariximizning boshqa sahifalarini holisona ilmiy asosda yoritish vazifalarini Birinchi Prezident I.A. Karimov bir guruhi tarixchilar bilan 1998 yil iyun oyida bo`lgan suhbati va Vazirlar Mahkamasining “O`zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Tarix instituti faoliyatini takomillashtirish to`g’risida”gi qarorida belgilanishi alohida ahamiyat kasb etdi.
Buyuk mutafakkir va allomalarimizning islom madaniyatini ravnaq toptirishga qoʼshgan betakror hissasi toʼgʼrisida soʼz yuritganda, eng avvalo, haqli ravishda musulmon olamida «muhaddislar sultoni» deya ulkan shuhrat qozongan Imom Buxoriy bobomizning muborak nomlarini hurmat-ehtirom bilan tilga olamiz. Bu moʼʼtabar zot merosining gultoji boʼlmish eng ishonchli hadislar toʼplami – «Аl-jomeʼ assahih» kitobi islom dinida Qurʼoni karimdan keyingi ikkinchi muqaddas manba boʼlib, ahli islom eʼtiqodiga koʼra, u bashariyat tomonidan bitilgan kitoblarning eng ulugʼi hisoblanadi. Mana, oʼn ikki asrdirki, bu kitob millionlab insonlar qalbini iymon nuri bilan munavvar etib, haq va diyonat yoʼliga chorlab kelmoqda.
Yana bir ulugʼ vatandoshimiz – Аbu Iso Muhammad ibn Iso Termiziyning maʼnaviy merosi, jumladan, «Sunani Termiziy» asari ham musulmon olamida ana shunday yuksak qadrlanadi. Аllomaning asrlar davomida olimu fuzalolarga dastur boʼlib kelgan insof va adolat, inson parvarlikni targʼib etuvchi gʼoyalari hozirgi murakkab davrimizning koʼplab axloqiy-maʼnaviy masalalarini hal etishda ham muhim ahamiyat kasb etishi bilan eʼtiborga molikdir. Manbalarning guvohlik berishicha, Imom Buxoriy vafot etgan, yaʼni milodiy 870 yili tariximizdagi yana bir mumtoz siymo Imom Moturidiy tavallud topgan ekan. Bu voqea zamirida shaxsan menga ilohiy bir bogʼliqlik, Ollohning buyuk marhamati ordek, bamisoli Imom Buxoriyning nurli qalamini Imom Moturidiy olib, ul zotning xayrli ishlarini davom ettirishga bel bogʼlagandek tuyuladi. Imom Moturidiy bobomizning oʼrta asrlardagi gʼoyat xatarli va tahlikali bir vaziyatda oʼz hayotini xavf ostiga qoʼyib, avlodlarga ibrat boʼladigan maʼnaviy jasorat namunasini koʼrsatib, islom olamida «Musulmonlarning eʼtiqodini tuzatuvchi» degan yuksak sharafga sazovor boʼlgani bu nodir shaxsning ulkan aql-zakovati va matonatidan dalolat beradi. l zot asos solgan moturidiya maktabi Sharq mamlakatlarida unday katta shuhrat topishining sababi shundaki, unda ilgari urilgan gʼoyalar islom dinimizning asosini toʼgʼrilik, ezgulik va insoniylikdan iborat deb biladigan jamiki moʼminmusulmonlarning qarash va intilishlari bilan hamohang edi. Oʼzining beqiyos salohiyati bilan buyuk ilmiy maktab yaratib, oʼzal Fargʼona diyorini jahonga tarannum etgan islom huquqshunosligining yana bir ulkan namoyandasi Burhoniddin Margʼinoniyning tabarruk nomini butun musulmon dunyosi yuz yillar davomida eʼzozlab keladi. Bu moʼʼtabar allomaning Sharq olamida «Burhoniddin va milla», yaʼni «Din va millatning hujjati» degan yuksak unvonga sazovor boʼlgani ham buni yaqqol isbotlaydi. Margʼinoniyning oʼlmas merosi, xususan, ellik yetti kitobdan iborat «Hidoya» – «Toʼgʼri yoʼl» deb atalgan asari, mana, sakkiz asrdirki, musulmon mamlakatlarida eng nufuzli va mukammal huquqiy manba sifatida eʼtirof etib kelinayotgani albatta bejiz emas. Butun dunyoga maʼlum va mashhur boʼlgan buyuk alloma va azizavliyolarimiz orasida Аbdulxoliq Gʼijduvoniy va Bahouddin Naqshbandning muborak siymosi alohida ajralib turadi. Otabobolarimiz ulugʼ avliyo Bahouddin Naqshbandga chin dildan ixlos qoʼyib, uni «Bahouddini Balogardon» deb taʼriflab kelishida teran maʼno bor. Uning «Diling Ollohda, qoʼling mehnatda boʼlsin» degan hayotbaxsh hikmati dinimizning olijanob maʼno-mohiyatini yorqin ifodalab, xuddiki shu bugun aytilgandek jaranglaydi. Bu murakkab dunyoning azaliy va abadiy muammolari, shu bilan birga, har bir davrning dolzarb masalalariga har tomonlama asosli ilmiy javoblar topilgan taqdirdagina maʼnaviyat olami yangi maʼno-mazmun bilan boyib boradi. Boshqacha aytganda, har bir ilmiy yangilik, yaratilgan kashfiyot – bu yangicha fikr va dunyoqarashga turtki beradi, maʼnaviyatning shakllanishiga oʼziga xos taʼsir oʼtkazadi. Shu nuqtai nazardan qaraganda, zaminimizda yashab oʼtgan buyuk allomalarimiz, mutafakkir bobolarimizning ibratli hayoti va faoliyati, bemisl ilmiy-ijodiy kashfiyotlari bugun ham jahon ahlini hayratga solayotganini gʼurur bilan taʼkidlash lozim.Masalan, Muhammad Muso Xorazmiyning oʼnlik sanoq sistemasini, algoritm va algebra tushunchalarini dunyoda birinchi boʼlib ilm-fan sohasiga joriy etgani va shu asosda aniq fanlar rivoji uchun oʼz vaqtida mustahkam asos yaratgani umuminsoniy taraqqiyot rivojida qanday katta ahamiyatga ega boʼlganini barchamiz yaxshi bilamiz. Bugungi kunda odamzotning ilm-fan va zamonaviy texnologiyalar borasida erishayotgan ulkan yutuqlarini koʼz oldimizga keltirar ekanmiz, beixtiyor ana shu buyuk bobomiz misolida bunday yuksak marralarga erishishda oʼzbek xalqining ham munosib hissasi borligidan qalbimiz iftixorga toʼladi.
Yana bir ulugʼ ajdodimiz – Аhmad Fargʼoniy insoniyat tarixidagi ilk Uygʼonish davrining eng zabardast va kuchli namoyandasi, oʼz zamonasining fundamental fan asoschilaridan biri sifatida bashariyat dunyoqarashi va maʼnaviyatining rivojlanishiga beqiyos taʼsir koʼrsatdi. Uning bebaho merosi oʼz davri olimlari uchun
dasturilamal boʼlib xizmat qilgani tarixiy manbalar orqali yaxshi maʼlum. Аllomaning «Аstronomiya asoslari haqida kitob» nomli asari oʼn ikkinchi asrdayoq lotin va ivrit tillariga tarjima tilgani ham bu fikrning dalilidir. Yevropada Аlь-Fraganus nomi bilan mashhur boʼlgan bu allomaning ilm-fan rivojidagi nufuzi shu qadar yuksak ediki, uning ismi sharifi yer kurrasidagina emas, balki samoda ham shuhrat topdi. Oʼn oltinchi asrda Oydagi kraterlardan biriga uning nomi berilgani bu fikrni isbotlaydi. Аtoqli astronom Yan Geveliy tomonidan 1647 yili nashr qilingan «Selenografiya» kitobida Oydagi kraterlardan ikkitasi ikki buyuk vatandoshimiz – Аhmad Fargʼoniy va Mirzo Ulugʼbek nomi bilan ataladi. Milliy tariximizning yana bir yorqin yulduzi Аbu Rayhon Beruniy faoliyatiga haqqoniy baho berar ekan, amerikalik fan tarixchisi Sarton XI asrni «Beruniy asri» deb taʼriflaydi. Bunday yuksak va haqli baho avvalo qomusiy tafakkur sohibi boʼlmish buyuk vatandoshimizning ilm-fan taraqqiyotiga qoʼshgan beqiyos hissasi bilan izohlanadi. Shu oʼrinda taʼkidlash joizki, Beruniy ilmiy masalalarda ham, tarixiy voqea hodisalarga, oʼz zamondoshlariga baho berishda ham oʼta xolislik va haqqoniylik bilan fikr yuritgan. Shu bois ham u hayotda koʼp aziyatlar chekkan, hatto umrining oxirida turmush qiyinchiliklariga duchor boʼlgan, ammo har qanday ogʼir sharoitga qaramasdan, eʼtiqodidan qaytmagani uning oʼz maʼnaviy ideallariga naqadar sodiq boʼlganidan dalolat beradi. Аna shunday noyob fazilatlar sohibi boʼlmish mashhur alloma Ibn Sinoning «Tib qonunlari» asari necha asrlar davomida Yevropaning eng nufuzli oliy oʼquv yurtlarida asosiy tibbiyot darsliklaridan biri sifatida oʼqitib kelingani, dunyo miqyosida «Meditsina», «Sogʼlom turmush tarzi» degan tushunchalarning fundamental asosi boʼlib xizmat qilgani, albatta, chuqur hayotiy va ilmiy zaminga ega. Аniqroq qilib aytganda, bu benazir allomaning butun ilmiy faoliyati dunyo taraqqiyotini insonparvarlik ruhida, yaʼni, maʼnaviy negizda rivojlantirishga ulkan taʼsir oʼtkazdi, deb aytishga barcha asoslar bor. Yoki oʼrta asrlarda Xorazm diyoridan olis Аrabistonga borib, arab tili grammatikasini mukammal tarzda ishlab chiqqan, ilmfanning koʼplab boshqa sohalarida ham shuhrat qozongan Mahmud Zamahshariy bobomizni esga olaylik. Oʼzining jismoniy nogironligiga qaramay, dunyoning koʼplab mamlakatlariga mashaqqatli safarlar qilgan, teran bilimi va ilmiy salohiyati bilan butun islom olamini lol qoldirgan bu zot, hech shubhasiz, xalqimiz uchun maʼnaviy yetuklik timsoli boʼlib qolaveradi.
Mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq dunyo taraqqiyotiga, jahon tsivilizatsiyasiga katta xissa qo`shgan ajdodlarimiz - buyuk mutafakkirlar, davlat arboblari ma‘naviy merosini va hayotini o`rganish avj oldi. Jumladan, Imom Buxoriy, At-Termiziy, Ahmad Yassaviy, Najmiddin Kubro, Bahovuddin Naqshband, Burxonuddin Rabg’o`ziy qabilarning asarlari chop etilishi milliy qadriyatlarimizni tiklashda katta yuto`q bo`ldi Vatanimiz ozodligi yo`lida shahid ketgan Abdulla Qodiriy, Cho`lpon, Fitrat, Behbudiy, Usmon Nosir va boshqa allomalarimizning hurmati joyiga qo`yildi va ma‘naviy meroslari xalqimizga qaytarildi. Buyuk ajdodlarimiz tavalludlarining yirik sanalarini nishonlash ham xalqimizning ulug’vor an‘analariga aylanmoqda. Jumladan, istiqlol yillarida Alisher Navoiy (1991), Zahiriddin Bobur (1993), Bahovuddin Naqshband (1993), Abduholiq G’ijduvoniy (1993), Fer(1995) kabi buyuk ajdodlarimizning tavallud kunlari, shuningdek, Mirzo Ulug’bekning 600 yillik (1994), Najmiddin Kubroning 850 yillik (1995), Amir Temurning 660 yillik (1996), Imom Buxoriyning 1225 yillik (1998) va Ahmad Farg’oniyning 1200 yillik (1998) yubileylariga bog’liq tadbirlar nafaqat o`lkamizda, balki Yunesko orqali xalqaro doiralarda nishonlanishi vatandoshlarimizda milliy faxr tuyg’ularini yuksaltirdi. Cho`lpon, Fitrat, Behbudiy, Fayzulla Xo`jaev, Jaloliddin Manguberdi va boshqa arboblarning yubileylarini o`tkazish yuzasidan ko`rilgan chora tadbirlar ham ma‘naviy hayotdagi muhim qadamlar bo`ldi Yosh avlodni ma‘naviy barkamollik ruhida tarbiyalashda “Alpomish” dostoni yaratilganligining 1000 yilligini nishonlash (1999) ham xissasini qo`shdi.
2000 yil 17 noyabr — Samarqandda buyuk fiqh olimi, kalom ilmining moturidiylik oqimi asoschisi Imom Abu Mansur Moturidiyning 1130 yilligi (ushbu yubiley munosabati bilan Samarqand shahrida Moturidiy yodgorlik majmui ochildi. Toshkent va Samarqandda Moturidiy ta'limoti va uning islom olamida tutgan mavqeiga bag‘ishlangan xalqaro ilmiy anjumanlar o‘tkazildi. 2003 yil 10 may — taniqli o‘zbek shoiri G‘afur G‘ulom tavalludining 100 yilligi yubileyi munosabati bilan Toshkent shahri markazidagi madaniyat va istirohat bog‘iga G‘afur G‘ulom nomi berildi va bog‘da shoir haykali ochildi. 2003 yil 27 noyabr — Buxoro va G‘ijduvon shaharlarida tasavvuf ilmining yirik namoyandasi Abdulxoliq G‘ijduvoniy tavalludining 900 yilligi tantanali ravishda inshonlandi.
Badiiy adabiyotda partiyaviylik, sinfiylik nuqtayi nazaridan yondoshishga chek qo‘yildi. Bahovuddin Naqshband, Feruz, Xo‘ja Axror, Cho‘lpon, Fitrat kabi allomalarning nomlari tiklanib asarlari chop etildi.Barkamol avlodni tarbiyalashdagi katta hizmatlarni hisobga olib adabiyotning ilg‘or namoyandalari Abdulla Oripov,Sayid Ahmad, Erkin Vohidov, Qayibergen To‘lepbergenov, Ibroxim Yusupovlar O‘zbekiston Qaxramoni unvoniga sazovor bo‘ldilar.
1991-yili buyuk alloma, g‘azal mulkning sultoni Alisher Navoiy yubileyini o‘tkazish katta ahamiyatga molik voqea bo‘ldi. Bu tantanaga bag‘ishlanib Respublikamizda shoirning asarlari nashrdan chiqarildi. 1994-yil Mirzo Ulubek tavallud topgan kunining 600 yilligi keng ko‘lamda, jahon miqyosida nishonlandi. YUNESKO ning Parijdagi qarorgohida yubileyga bag‘ishlangan haftalik o‘tdi.
Mustaqillik yillarida buyuk sohibqiron Amir Temurning 660 yilligi bo‘lib o‘tdi. YUNESKO tomonidan 1996-yil “Amir Temur yili” deb e’lon qilindi. Shu yili YUNESKO ning Parijdagi qarorgohida “Temuriylar davri, fan, madaniyat va maorifning gullab yashnashi” mavzuida anjuman va unga bag‘ishlangan ko‘rgazma ochildi. Mamlakatimizda “Temur va temuriylar” muzeyi, Amir Temur nomi berilgan bog‘lar, ko‘chalar barpo etildi.
Islom olamining allomasi Iso at-Termiziyning 1200 yilligi, Mahmud az Zamahshariyning 920 yilligi, Najmiddin Kubroning 850 yilligi, Bohovuddin Naqshbandiyning 675 yilligi keng ko‘lamda nishonlandi. Ularning boy asarlari nashrdan chiqarildi.
Barcha viloyatlar va shaharlarda har yili Alisher Navoiy, Bobur, Mashrab, Ogahiylarga bag‘ishlanib kechalar o‘tkazildi, Jaloliddin Manguberdining 800 yillik tavalludi, “Alpomish” dostoni yaratilishining 1000 yilligi keng miqyosda nishonlandi.
Ma’naviy hayotni takomillashtirish maqsadida Imom al Buxoriyning yubileyiga bag‘ishlab, Qur’oni Karimdan keyin ikkinchi o‘rinda turadigan “Al-Jome’ as-Sahiyh” (Ishonarli to‘plam), “Al-adab, al-mufrad” (Adab durdonalari) o‘zbek tiliga tarjima qilinib, nashrdan chiqarildi.
1998-yili Imom al Buxoriy tavalludining 1225 yilligi, Ahmad al Farg‘oniy tavalludning 1200 yilligi jahon miqyosida keng nishonlandi. Respublikada yubileylar munosabati bilan allomalar hayotiga bag‘ishlangan ilmiy anjumanlar va badiiy ko‘rgazmalar ochildi.

Yurtboshimiz Islom Karimov tashabbusi va bevosita ishtiroki bilan buyuk vatandoshlarimiz fiqh ilmining bilimdoni, nomi sharq va g‘arbda mashhur bo‘lgan Abul Hasan ibn Abu Bakr ibn Abduljalil al Farg‘oniy al-Marg‘inoniy tavalludining 910 yilligi, kalom ilmining asoschisi Imom Abu Mansur al Motrudiy tavalludining 1130 yilligi butun mamlakatimizda keng nishonlab o‘tildi.

Mustaqillik sharofati ila O`zbekiston ma‘naviy hayoti, madaniy taraqqiyoti uchun yangi davr boshlandi. Istiqlol tufayli xalqimiz ma‘naviyat zug’umlaridan ozod bo`ldi, erkin fikrga milliy, tiklanishga keng yo`l ochildi. Ma‘naviy hayotdagi tub sifat o`zgarishlar xalqimiz ma‘naviy salohiyatini mamlakatimizning ertangi porloq istiqboli uchun, milliy o`zligimiz va qadriyatlarimizning tiklanishi uchun va qolaversa milliy ongi va gururi, uyg’oq vatanparvar insonni tarbiyalash uchun qaratilgan. Birinchi Prezidentimiz Karimov I.A. ta‘kidlaganidek: “Davlatimizning qanchalik tez ulg’ayishi, kuch-quvvat ado etishi, dunyo hamjamiyatida o`zigamunosib o`rin egallashi, avvalombor, halqimiz ma‘naviy saviyasi, g’ururi va fahri nechog’lik yuksak bo`lishiga bog’liqdir Ana shuni inobatga olgan holda yangi jamiyat barpo etmoqchi bo`lib, eng asosiy yo`nalishlardan biri sifatida halqimiz tarixini, ma‘naviy qadriyatlarimizni tiklash vazifasini quydik”. Darhaqiqatni, mustaqilligimizni dastlabki kunlaridanoq xalqimizning ko`pasrlar mobaynida yaratgan g’oyat o`lkan bebaho ma‘naviy va madaniy merosini tiklash davlat siyosati darajasiga ko`tarilgan nihoyatda muhim vazifa sifatida qaralib, keng ko`lamli jiddiy tadbirlar amalga oshirilmoqda. Bu boradagi tarixiy ishlarning amalga oshirilishi yangi jamiyatimiz ma‘naviyati binosining qad rostlashiga muhim omil bo`lmoqda. Natijada respublikamizda ma‘naviyat sohasining yangi tizimi vujdga kela boshladi.
Abu Mansur al Moturudiy — islom mutafakkiri, kalom maktablaridan biri “matrudshunoslik”ning asoschisi va eponomi.
Abu Mansur al Moturudiy 1870 yil Samarqand yaqinidagi Motuurid shahrida dunyoga kelgan.
Al-Moturidiy Abu Bakr Ahmad al-Juzjoniy, Abu Nasr Ahmad al-Iyodiy, Imom A’zam mazhabidagi buyuk olim Nasr ibn Yahyo al-Balxiy, Muhammad ibn al-Fadl kabilarni o‘zining ustozi deb bilgan.
Natijada, Al-Moturidiy fiqh va kalom ilmlaridan dars bergan.
Kalom — o‘rta asr musulmon adabiyotida: diniy falsafiy mavzudagi barcha mulohazalar, shu o‘rinda, alohida ma’noda islom dinidan kelib chiqadigan fikrlarda diniy aqidaparstlikka ergashish emas, balki aqlga asoslangan sharhni beruvchi spekulyativ tartib.
Fiqh — Musulmonlarning xulq-atvor qoidalari, shuningdek, ijtimoiy me’yorlar to‘plami majmui.
Moturudiy 940 yil vafot etgan va Samarqanddagi Chokardiz qabristoniga qo‘yilgan.
Kalomning bir qator savollariga Moturidiy va uning izdoshlari asharitlari kabi javob berishgan: ular Qur’onning ma’nosiga ko‘ra uni abadiy deb bilishgan, solihlar Allohni narigi dunyoda qay holatda bo‘lsa-da ko‘ra olishadi, inson xatti-harakati Alloh tomonidan amalga oshiriladi, inson esa bor-yo‘g‘i irodasi va qobiliyati orqali ularni o‘zlashtiradi, Allohni (uning bilimi, qudrati va hokazo) haqiqiy va abadiy deb hisoblashgan. Ammo asharitlardan farqli o‘laroq, Moturidiy abadiylikni Allohning nafaqat belgilar mohiyati bilan, balki harakatlarining abadiyligini tan olgan; xuddi mutazilitlar insonda tanlash huquqi bor deb hisoblashganliklari singari, shu o‘rinda, Yaratganga ishonish diniy marosimlar orqali emas, balki Allohga bo‘lgan nutqiy iqrorlik kabi ikki qarama-qarshiliklar orasidagi tanlov kabidir.
Al Moturidiy ta’limoti Movaraunnaxr xalifatlari orasida ham tarqalgan.
Imom Moturidiy Samarqand mazhab vakillari kabi uning atrofidagi mazhab egalari bilan olib borgan bahs-munozaralarda ham ilg‘or bo‘lgan. Moturidiy karamit, shiit va mutazilitlar bilan ham bahslar olib borib, ularga nisbatan qarshi nuqtai nazarga ega bo‘lgan va o‘zining asarlaridan birini o‘zining ziddiyat fikriga bag‘ishlagan.
Moturidiy ishlarini keyingi toifalarga ajratgan:
Kalom va bahs san’ati ishlari.
Usulga bag‘ishlangan ishlar.
Tafsir va Qur’on bilimlari ishlari.
Alloh farzlari va sunnatlariga bag‘ishlangan ishlari.
Al Moturidiy asarlaridan keyingilar ma’lum:
Qur’onga izoh “Taavilat al-Qur’on”
Abu Hanifaning “Al-fiqh al-akbar” risolasiga “Sharx ul-fiqh il-akbar” nomli sharhi
“Yakkaxudolik kitobi” (“Kitab ut-tauxid”).
2000 yil Abu Mansur al Moturidiy tavalludining 1130-yilligi O‘zbekistonda keng nishonlangan. Mazkur sanada uning ishlari nashrdan chiqqan, xalqaro konferentsiyalar o‘tkazilgan, Samarqandda uning qabrida memorial majmua ochilgan.
2000 yil O‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti Islom Karimov tashabbusi bilan olimning vayron qilingan maqbarasi o‘rnida me’moriy majmuа bunyod qilinib, uning markazidan olimning maqbarasi joy olgan. Mazkur yodgorlikning qurilishida o‘zbek me’morchilik san’atining eng yaxshi milliy an’analaridan foydalanilgan. Me’moriy majmua Rahmatullo Salohitdinov loyihasi asosida, Egamberdi Nurullayev hammuallifligida qurilgan. Qurilishda samarqandlik Mirumar Asadov, Matlub Mahmudov, Yoqub Tagirov, Toshpo‘lat Atoyev kabi xalq ustalari ishtirok etishgan. Interyeri ustida Amriddin Najmiddinov ish olib borgan. Ekstererlarni Hakim Asadov amalga oshirgan.
Maqbara maydoni 12x12, balandligi 17,5 metrni tashkil qiladi. Gumbazi ikki qavat. Tashqi gumbazi qovurg‘asimon bo‘lib, havo rang ko‘shk bilan bezalgan. Tom gumbazi 24 ark hamda oyna alebastr panjaralar bilan bezalgan. Ichki va tashqi qoplamalarda koshin, ko‘shk va ganchdan foydalanilgan. Qabr toshi oq marmardan yasalib, Imom al Moturudiy yozuvi o‘yilgan.
Maqbaraning g‘arbrog‘ida pastqom gumbaz inshoot — Amir Temur tomonidan Hirot va Mashhatdan olib kelingan sayidlar dahmasi (Muhammad payg‘ambar avlodi) joy olgan.
Maqbaraning shimoliy qismida so‘fa (tepalik) hamda IX-XVIII asrlarga tegishli qabr tosh joylashgan.
Maqbaraning janubiy-g‘arbidagi bog‘da rotonda-shiyponcha bo‘lib, u yerda mashhur olim-huquqshunos, musulmonlarning huquqshunoslik kitobi “Al Xidoya” muallifi Burxoniddin Al Marg‘iloniyning qabri joy olgan.
2020 yilning 29-30 oktyabr kunlari Samarqandda «Imom Abu Mansur Moturidiy va Moturidiya ta’limoti» va «Tasavvufning vazifalari: tariqat va shariat» mavzusida o‘quv seminar bo‘lib o‘tadi.
Shayx Abu Mansur Muhammad ibn Muhammad ibn Mahmud al-Moturidiy as-Samarqandiy al-Hanafiy hazratlari (870-944 yillar) umr bo‘yi bog‘dorchilik va uzumchilik bilan shug‘ullanib kun kechirgan. Rivoyat qilishlaricha, ul muborak zot qir va adirlarni tekislash, bu yerlarga suv keltirish uchun ko‘p mashaqqat chekkanlar. Kunlarning birida shayx dala kezib yurganlarida nogahon Hazrati Xizrga duch kelibdilar.
- Ma turidu? (nima xohlaysiz yoki muddaongiz nima?), - deb so‘rabdi undan Hazrati Xizr.
– Ana uridu maan (menga suv kerak), - deb javob qilibdi shayx hazratlari.
Shundan so‘ng bir ishorat qilgach, Hazrati Xizr ko‘zdan g‘oyib bo‘libdi. Avliyo esa uzun asoni sudraganicha suvsiz yerlari tomon yuribdi. Manziliga yetish arafasida ortiga qarasa, izida katta anhor paydo bo‘libdi.
Bobokalonimizning mehnatsevarligi va tirishqoqlik bilan amalga oshirgan keyingi sa’y-harakatlari natijasida bu joylarda serhosil bog‘lar, shirin-shakar uzumzorlar bunyod etilibdi. Bu so‘lim bog‘larda uzumning yigirmadan ziyod navlari, jumladan, oq kishmish, qora kishmish, husayni murg‘iyon, husayni lo‘nda, qora husayni, turkmani, chilgi kabi turlari yetishtirilgan. 
Islom olamida «Imom ul-Huda» («Hidoyat imomi») oliy maqomini olgan bu buyuk avliyo kalom ilmi (islom dini ilohiyat falsafasi) sohasida juda katta yutuqlarga erishgan va hanafiya mazhabi negizida moturidiya maktabiga asos solgan. Bizgacha allomaning arab tilida yozilgan «Kitob at-Tavhid» («Allohning birligi») va «Ta’vilot ahl as-sunna» («Sunniylik an’analari sharhi») asarlari yetib kelgan bo‘lib, bu kitoblar turkiy elatlarga islomiy odob qoidalari, shariat qonunlari, ma’naviy-axloqiy kamolot sirlaridan ta’lim berishga mo‘ljallangan.
Moturidiya aqidaviy yo‘nalishi asos va qoidalarini Abu Mansur al-Moturidiyning o‘zi kashf qilgan emas. Aqoidning asoslari, arkonlari va bandlari ungacha ham ma’lum darajada shakllangan edi. Islomshunos olimlarning ta’kidlashlaricha, aqida ilmiy tobeinlar davridan boshlab, hijriy ikkinchi asrda mustaqil fan sifatida zohir bo‘la boshlagan. Mazhabimiz asoschisi Abu Hanifa No‘’mon ibn Sobit (rahmatullohu alayh) nafaqat fuqarolar peshvosi, ayni chog‘da aqida va kalom ilmiga ham asos solgan buyuk siymolardan bo‘lgan.
Shayx Abu Mansur hazratlari diniy ta’limni hanafiya ulamolarining ko‘zga ko‘ringan mashhur namoyandalaridan olgani va diniy fanlar bo‘yicha qanchalik chuqur bilimga ega bo‘lganiga yozib qoldirgan qimmatli asarlari guvohlik beradi. Ul zot hayot-faoliyatlari davomida dinimiz sofligi, boqiyligi uchun qattiq kurash olib borgan, o‘sha davrlarda islomga qarshi bo‘lgan noto‘g‘ri nazariyalar va puch aqidalarga ilmiy asosda qaqshatqich zarba bergan. Al-Moturidiy hazratlarining xizmatlari shundaki, o‘sha davrlardagi aqidaviy oqimlarning ta’sirini qirqish, ularning iddaolariga raddiya berish, kuchli va asosli dalillar bilan haqiqiy islom aqidasini himoya qilish, kalom ilmi, mantiq va munozara qoidalariga rioya qilgan holda xasmlar (da’vogarlar) jaholatiga ilmu ma’rifat bilan javob qaytarib, musulmonlar uchun aqidaga doir muhim qo‘llanmalar tayyorlab berishni niyat qilgan. Shayx o‘z ilmiy izlanishlarida aqliy dalillar bilan naqliy dalillarni uyg‘unlashtirib, so‘ng xulosa chiqargan (aqliy dalil deganda falsafa, mantiq va tabiiy fanlar ko‘zda tutiladi). Aql imkoniyatining ham chegarasi borligini e’tiborga olib, shayx hazratlari inson aqli juda ko‘p haqiqatlarni idrok etishga qodir emasligini uqtirgan.
Samarqand shahridagi G‘ijduvon ko‘chasi yonida «Chokardiza» («Xizmatchi lashkarlar qal’asi») degan qadimiy qabriston bor. Bu qabriston islom dunyosidagi eng mashhur Madinai munavvaradagi «Jannat ul-baqiya» va Makkai mukarramadagi «Jannat ul-muallo»dan so‘ng uchinchi o‘rinda turadi. 2000 yili shu yerda O‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimovning tashabbusi va loyihasi asosida, qadimiy sharq an’analari va me’morchilik san’atiga tayanib, Abu Mansur al-Moturidiy hazratlariga atab muhtasham maqbara va yodgorlik majmua barpo etildi va 1130 yillik yubileyi nishonlandi. Ana shu go‘zal maqbaraning peshtoqiga: «Bu qabr butun umri davomida ilm yiqqan va uni saxovat bilan ulashgan muborak zotnikidir» deb yozib qo‘yilgan.
– Bu yerdan ilmiy-amaliy ahamiyatga molik noyob qabrtoshlar, tim qora qayroqtoshlarga sirli mahorat bilan bitilgan turli xildagi eski arabcha yozuvlar topildiki, bularning hammasi ko‘hna va boy tariximizni yanada chuqurroq o‘rganishimizga xizmat qildi, - deydi Mahmudxon hoji Muxtorov. – Xorijdan ko‘p ziyoratchilar kelishadi. Chunki mazkur qabristonga shayx hazratlaridan tashqari juda ko‘p azizu avliyolar, ulamolar, Burhoniddin Marg‘inoniy va Abullays Samarqandiy kabi jahonga mashhur olim-u fuzalolar ham dafn etilganlar.