Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda bozor munosabatlariga asoslan- gan

Ishlab chiqarish jarayonida logistika integratsiyasi 
 
1991-yilda Butunittifoq logistika Assotsiatsiyasi tashkil etilgan bo‘lib, u 
1993-yil “Logistika ishlanmalar Fondi”ga o‘zgartirildi. Yevropa va AQShda 
Logistik injenerlar jamiyati va assotsatsiyasi mav- jud. 
11.3-jadval 
Logistika tavsifi 
 
 
 
Belgilovchi 
omillar 
Logistika sohasi 
Makon 
Mikrologistika 
Makrologistika 
 
Vaqt 
Megalogistika 
Logistik tizimlarni rejalashtirish, tashkil etish, tahlil 
etish. 
Logistik qurilmalrni tartibga solish, realizatsiya 
nazorati. 
Logistik tizim samaradorligi tahlili 
 
Funksional 
Tayyorlov 
punktlari 
logistikasi, 
ishlab 
chiqarish 
logistikasi. Sotuv, marketing, harakatga keltirish tizimi, 
savdo, taxlash (omborxona), qadoqlash va axborot 
logistikalari. 
Tashkiliy 
xo‘jalik 
Korxona, qurilish, harbiy sanoat, tadbirkorlik logistikasi. 
Obyekt 
shakllantiruvchi 
Yakka logistika. Ommaviy, alohida qismlar logistikasi, 
personal logistikasi 
 
 
Logistika ma’lum xususiyatlarga qarab tavsiflanadi: 
1)
ishlab chiqarish xususiyatlariga qarab logistika quyidagilargabo‘linadi: 
a)
mikrologistika — bir korxonaga tegishli funksiyalarni o‘z ichiga 
oladi; 
b)
makrologistika ma’lum mintaqaviy logistik jarayonlari, tovar 
tarqatish kanallari va boshqalarni o‘z ichiga oladi. 
Yuqoridagi jadvaldan ko‘rinib turibdiki, belgilovchi omillar logistik 
faoliyatlarni aniq belgilaydi. Tovar harakatini mikro darajadan makro 
darajaga tashkil qilish transport logistikasini talab etadi. 
Omborxonalarda tovarlarni saqlash, navlarga ajratish, iste’mol- chilarga 
tarqatish (omborxona) taxlash logistikasi faoliyatidir. 
Marketing–logistikasi funksiyasi tovarni ishlab chiqaruvchidan to 
iste’molchiga yetib borguncha bo‘ladigan barcha jarayonlarni optimal- 
lashtirish chora-tadbirlaridan iborat. Marketing–logistikasi aynan tovar 
tarqatish bilan bog‘liq bo‘lgan jarayonlarni o‘z ichiga oladi. Marketing– 
logistikasining vazifalari bevosita strategik vazifalar bilan bo‘g‘liq bo‘lib, 
tovar tarqatishning optimal kanal va yo‘llarini topish, ombor- xonalar 

---

275 
joylashuvi, ularning hajmi, soni, faoliyatlari juda muhum hisoblanadi. 
Tovar oqimlarini ishlab chiqaruvchidan iste’molchiga yetib borishini 
samarali amalga oshirish marketing–logistikasining asosiy vazifasidir. 
Taktik vazifalar quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 

mavjud mijozlar bilan ishlash; 

yangi mijozlarni jalb qilish bilan birga dasturlar ishlab chiqish; 

tovar va xizmatlarni tarqatish bo‘yicha yangi tijorat takliflarini ko‘rib 
chiqish va samaralisini qabul qilish; 

buyurtmalar bo‘yicha to‘lovlarni rag‘batlantirish, imtiyozlar berish; 

muntazam ravishda nazorat qilib borish; 

tovar zaxiralari, yangi tovarlarni taqdimot va reklama qilish, umumiy 
xarajatlarning tarkibi va miqdorini aniqlash; 

xarajatlarni nazorat qilish; 

tovarlarning harakatini ta’minlashda servis xizmatlarini yaxshi- lash. 

Transportirovka. Tashuvchini tanlash tovar narxlari darajasiga ham, 
ularning o‘z vaqtida yetkazib berilishiga ham, tovarni tayinlangan joyga yetib 
kelish paytidagi ahvoliga ham ta’sir qiladi. 
Tovarlarni omborlarga, dilerlarga va iste’molchilarga yuklab berish- da 
firma transportirovkaning beshta turidan birini tanlab olishi mumkin: 
temir yo‘l – yuklar partiyasini vagonga yoppasiga yuklab, uzoq 
masofaga yetkazish uchun transportning eng oqilona turi; 
suv transporti – katta hajmlarda, tez buzilmaydigan tovarlarni suv orqali 
past xarajatlar bilan yetkazib berish (shakar, ko‘mir, don, bug‘doy v.b.). 
Boshqa tomondan suv transporti eng sekin yuruvchi va ob-havo ta’siriga 
bog‘liqdir; 
avtomobil transporti – yo‘nalishlarni va harakat jadvalini tanlash 
nuqtayi nazaridan eng aniq. Yuk tashish mashinalari tovarlarni jo‘natuvchini 
qayta yuklash zaruratidan xolos qilib, “eshikdan eshigigacha” yetkazib 
berishga qodir. Yuk tashish avtomobillari qimmatbaho tovarlarni uncha uzoq 
bo‘lmagan masofaga tashish uchun qulay bo‘lgan tashish turi; 
quvurlar orqali tashish – neft, kimyoviy mahsulotlarni tashish uchun 
qulay; 
havo transporti – transportning eng qimmat va eng tez yetkazuvchi turi, 
ko‘proq tez buziluvchi mahsulotlar (yangi baliq, gullar v.b.) va narxi 
qimmat, uncha katta hajmda bo‘lmagan qimmatbaho buyumlarni (asboblar, 
zargarlik buyumlari v.b.) tashiydi. 
Tanlangan taqsimot yo‘li marketing bo‘yicha qolgan jami boshqa 
yechimlarga ta’sir ko‘rsatadi - narxlar, transport tashkilotlari bilan shartnoma 
tuzish, reklama xizmati, o‘z savdo nuqtalarini ochish va hokazolar shular 
jumlasiga kiradi. 
a)
hakllanuvchi kanallar; 
b)
tarqatish kanallari; 
c)
integrallashgan kanallar 
Taqsimot yo‘li aniq bir tovar yoki xizmatning ishlab chiqaruvchidan 

---

276 
iste’molchi sari harakatida ularga bo‘lgan mulk egasi huquqini o‘ziga 
oladigan yoki boshqaga berishga yordam ko‘rsatadigan firmalar yoxud ayrim 
shaxslar majmuyidan iborat. 
Tovarlarni harakatlantirish xarajatlari ko‘pincha, teskari muta- nosiblik 
bilan bog‘langan. Masalan, xarajatlarni minimumga keltirish uchun yuklarni 
tushirish bo‘limi arzon konteynerlardan foydalanadi. Bu esa tovarlarni yo‘lda 
ko‘plab zararlanishiga olib keladi va iste’molchi- larning noroziligini keltirib 
chiqaradi. Shu bois tovarlar harakatini tashkil etish bo‘yicha qarorlar qabul 
qilishga tizimli yondashuv zarur. 

---

277 
Keng 
assortimentdagi 
ulgurji firma 
Transport 
xizmatlari 
Maxsus ulgurji 
firma 
Transport tarmoqlari 
Chakana firma 
Transport korxonalari 
Keng assortimentdagi 
ulgurji firma 
Oxirgi iste’molchi 
Mahsulotni taqsimlash 
Omborxona 
Transport korxonalari 
Oxirgi iste’molchi 
Moliyalashtiruvchi 
firma 
Omborxonalar 
Chakana firma 
Oxirgi iste’molchi 
Mahsulotni 
taqsimlash 
Yo‘l ekspeditsiyasi 
xizmati 
Yo‘l ekspeditsiyasi 
xizmati 
Maxsus firmalarga 
ulgurji 
Ishlab chiqaruvchi 
Ishlab chiqaruvchi 
Moliyalashtiruvchi 
firma 
Ishlab chiqaruvchi 

---

278 
11.6-rasm.