Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda bozor munosabatlariga asoslan- gan

Distribyutor – 
ishlab chiqaruvchidan ma’lum muddatda ma’lum joyda 
mahsulotlarni sotish bo‘yicha huquqqa ega bo‘ladi. Distribyutor mulk egasi 
bo‘lmaydi, sotish uchun shartnoma tuziladi. U o‘z nomidan faoliyat olib 
boradi. 
Komissioner 
– sotiladigan mahsulotga egalik qilolmaydi, lekin 
mahsulot sotish bo‘yicha o‘z nomidan shartnoma tuzadi. Mahsulotnibutligini, 
zarar yetmasligini komissioner o‘z bo‘yniga oladi. 
Komitent – 
ma’lum bitim tuzish orqali komissioner nomidan bir qancha 
ayirboshlash operatsiyasini amalga oshiradigan jismoniy shaxs. Bu ishlarni 

---

261 
o‘z moliyaviy mablag‘lari hisobiga bajaradi. 
Agentlar 
– vosutachilar bo‘lib, yuridik shaxs hisoblanadilar. O‘z 
nomlaridan bitim haqida shartnoma tuzib, ishlab chiqaruvchi shartnoma 
hisobiga mahsulotlarni olib so‘ng sotadi. Agent bitimda ko‘rsatilgan sotuv 
summasining foizi miqdorida rag‘batlantiriladi. 
Brokerlar 
– vositachilar bo‘lib, diler va distribyutorlar kabi mulkka 
(tovarga)egalik qilish huquqiga ega emas va o‘z xohishiga ko‘ra tovarni 
taqsimlashi, lekin sotishi mumkin emas. Brokerning foydasi faqat 
vositachilik bo‘lib u alohida vazifalarni, topshiriqlarni bajaradi. Sotish va 
sotib olish bitimi shartlariga ko‘ra broker hech bir tomon bilan shartnoma 
munosabatlariga kiritilmaydi. Uning daromadi sotilgan tovarlarni har bir 
birligi uchun oldindan kelishilgan summaga qarabbelgilanadi. Tashkilotchi – 
ulgurji savdo qiluvchi yuklarni tarasiz tashish tarmoqlariga yetkazib beradi 
(yog‘och materiallar, og‘ir yuklar va b.). 
Broker va agentlar tovarga egalik huquqini olmaydilar, asosan, oldi 
– 
sotdida ishtirok etadilar va o‘z xizmatlari uchun komission haq bilan 
rag‘batlantiriladilar. 
Brokerlik savdo - vositachilik ishlari vositachi — broker orqali sotuvchi 
va xaridor (sug‘urtachi bilan sug‘urta qildiruvchi, kema egasi bilan kemani 
ijaraga oluvchi) o‘rtasida aloqa o‘rnatishdan iborat. Brokerning qaysi 
yo‘nalishda faoliyat olib borishidan va u kimning nomidan ish ko‘rishdan 
qat’iy nazar, u hamisha faqat tor yuridik ma’nodagi vositachi tarzida ish 
olib boradi. Broker hech qachon 
shartnomadagi tomonlardan biri bo‘la olmaydi, faqat tomonlarni o‘zaro 
uchrashtirish, shartnoma tuzishga yordamlashish vazifasini bajaradi.