Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda bozor munosabatlariga asoslan- gan

Xariddan keyingi reaksiya. 
Tovar sotib olgach, iste’molchi qoniqish 
yoki qoniqmaslik tuyg‘usini his qiladi. Xaridor tovarni sotib olgan paytdan 
ishlab chiqaruvchining ishi tugamaydi: u sotishdan keyingi paytda ham 
davom etadi. Marketolog iste’molchining qilgan xarididan qoniqqanlik 
darajasini, uning tovar sotib olingandan keyingi reaksiyasini va mahsulotning 
keyingi taqdirini o‘rganishi kerak. 
Xariddan qoniqish. 
Iste’molchining xarididan qoniqqan yoki 
qoniqmaganini qanday aniqlash mumkin? Xariddan qoniqish iste’molchining 
kutgani va tovar xarakteristikasining real tarzda mos kelishi sifatida 
belgilanadi. Agar xarid dastlabki kutilganiga mos kelmasa, foydalanuvchi uni 
yoqtirmaydi, agar xaridorning ishonchi oqlansa, u qoniqish his qiladi. Agar 
tovarga berilgan xarakteristika iste’molchining kutganidan ham yaxshi 
(yuqori darajada) chiqsa, unda iste’molchi qoyil qolish tuyg‘usini his qiladi. 
Xaridorning takror xarid haqidagi qarori va uning do‘stlari va tanishlariga 
ushbu tovarni maqtab, sotib olishi, unga undashi ushbu tovardan 
qanoatlanganlik darajasidan kelib chiqadi. 
Iste’molchining kutishi sotuvchi va do‘stlaridan olgan ma’lumotlari 
asosida shakllanadi. Kutilgani va tovar xarakteristikasi orasidagi mos 
kelmaslik qancha ko‘p bo‘lsa, iste’molchining noroziligi shuncha kuchli 
bo‘ladi. Xaridor xarid qilgan narsasidan qoniqishi uchun ishlab 
chiqaruvchining reklamasi tovarning real xarakteristikasini ishonchli aks 
ettirmog‘i zarur. Ayrim sotuvchilar iste’molchi xarididan kafolatli qoniqish 
hosil qilishi uchun qandaydir darajada ularni pasaytiradilar ham. 
Xariddan keyingi harakatlar
. Iste’molchining qoniqqani yoki 
yoqtirmaganini uning keyingi harakatlari belgilaydi. Agar u xarididan 
qanoatlansa, ko‘p hollarda uning ishonchini oqlagan tovardan yana sotib 
oladi. Tadqiqotlarning ko‘rsatishicha, Toyota kompaniyasi avtomo- billarini 
sotib oluvchilarning 75 % o‘z xaridlaridan ko‘ngli to‘lgan va ma’lum 
vaqtdan keyin yana shu kompaniyaning yangi markadagi avtomobillarini 
sotib olmoqchi bo‘lishgan. «Chevrolet» avtomobilini sotib olganlarning 35% 
xaridlaridan juda ham qanoatlanishgan va bu markaga sodiq qolishlarini 
aytishgan. Bu borada ishlab chiqaruvchilar 

---

188 
«Qanoatlangan xaridor- bizning eng yaxshi reklamamizdir» - deyishadi. 
Xarididan qoniqmagan iste’molchi tovardan foydalanishdan bosh 
tortishi, uni do‘konga qaytarib berishi yoki markaning qiymatini 
tasdiqlaydigan ma’lumotlarni qidira boshlashi mumkin. Balki u ishlab 
chiqaruvchi kompaniya nomiga reklamasini yuborar yoki “huquqim buzildi”, 
deb hisoblasa, yuristdan maslahat olishi yoki boshqa muassasalarga murojaat 
qilishi ham mumkin. Oxir – oqibat u kelgusida ushbu markadan sotib 
olishdan bosh tortadi va uning salbiy tomonlaridan do‘stlari, tanishlarini 
ham xabardor qiladi. 
Ishlab chiqaruvchilar iste’molchining xaridi borasida yuzaga keladigan 
salbiy oqibatlarini minimumga keltirishlari zarur bo‘ladi. Keyingi vaqtlarda 
ishlab chiqaruvchilar sotuvdan keyingi kommuni- katsiyalar amaliyotini 
kengaytirish oqibatida iste’molchilar tomonidan xaridlarini do‘konga 
qaytarishlari va buyurtmalarini bekor qilish holatlari qisqardi. Jumladan, 
kompyuter kompaniyalari quyidagi imkoniyatlarga ega: 
-
Yangi xaridorga ajoyib xaridlari bilan tabriklab, xat yuborish;
-
Foydalanuvchilarning o‘z mahsulotlarini maqtagan reklamalarni 
chiqarish; ShKni mukammallashtirish maqsadida takliflar olish uchun 
iste’molchilar bilan so‘rovlar o‘tkazish;
-
har qanday xaridor uchun tushunarli bo‘lgan foydalanuvchilar uchun 
ko‘rsatmalar tuzish;
-
ShK egalariga kompyuter texnikasi sohasidagi yangiliklar yoritilgan 
maqolalari bo‘lgan maxsus ixtisoslashgan jurnallar yuborish;
-
Foydalanuvchilarning shikoyatlari aniq ko‘lamiga qaratilgan bo‘lsa, 
yo‘naltirish tizimini yo‘lga qo‘yish.