Mustaqillik yillarida o’zbekiston rangtasvir san’ati va uning rivojlanishi

1.3 O’zbekistoning XX asr hakaltaroshlik san’ati.

Hozirgi O’zbekiston hududida XV asrdan to XX asr boshlariga qadar qator xonliklar mavjud bo’lib, ulardagi ijtimoiy-siyosiy va madaniy ahvol bir-birlaridan deyarli farq qilmas edi. Bu davr tasviriy san’ati taraqqiyotiga islom dinining ham nisbatan cheklovchi ta’siri sezilib turgan.

XX asrning birinchi choragida tasviviy san’atning rangtasvir, grafika turlarining rivoji Samarqandda va Toshkentda yashagan bir qancha rus millatiga mansub rassomlarning ijodi bilan bog’liq bo’lgan edi. Sababi bu davrda Rossiyada Oktyabr tuntarishi yuz bergan va bir qancha rus rassomlari O’zbekistonga kelib o’z ijodiy faoliyatlarini boshlashgan, hamda mahalliy yoshlarga bu san’at sirlarini o’rgatishga harakat qilgan edilar. Haykaltaroshlik san’ati ham keyinchalik ushbu ko’rinishda rivojlandi deyish mumkin. XX asrning ikkinchi yarmida A.Ivanov, F.Grishchenko kabi haykaltaroshlar ijodi mahalliy yoshlar-M.Musaboyev, H.Husniddinxo’jayev, J. Quttimurodov kabi ijodkorlar bilan hamohang ravishda rivojlandi.

Bu davrga o’ziga xos yuqori badiiy saviyada ishlangan haykaltaroshlik asarlaridan biri Xuusniddinxо‘jayev, V.Lunev, M.Bulatovlarning 1970 yilda yaratilgan "Navoiy va Jomiy" nomti monumentlaridir.

Navoiy va Jomiyga bag‘ishlangan ushbu asar haykaltaroshlikning monument turiga kiradi. (Monument — yirik о‘lchamta yodgorlik haykalidir). U sun’iy toshdan о‘yib ishlangan va Samarqandda о‘rnatilgan. Asarda mualliflar ustoz va shogard obrazini yaratganlar. Unda ustoz va shogird obrazi shunchaki tasvirlanibgina qolmasdan, ular orqali o’zbek va tojik xalqlarining tarixiy dо‘stligi ramziy tarzda talqin etitadi. Bunga haykaltaroshlar ikki kishi qomatining pastki qismini о‘zaro tutashib ketgandek tarzda tasvirlash orqali erishganlar.

Monumentni kuzatar ekansiz, ulug‘ siymolar — Navoiy va Jomiylarning yliq munosabatlari xayolingizdan о‘gadi va haykaltaroshlarning mahoratiga qoyil qolasiz.

XX asrning ikkinchi yarmida A.Ivanov, F.Grishchenko kabi haykaltaroshlar ijodi mahalliy yoshlar-M.Musaboyev, H.Husniddinxo’jayev, J. Quttimurodov kabi ijodkorlar bilan hamohang ravishda rivojlandi. XX asr O’zbekiston haykaltaroshlik san’ati haqida gapirganda albatta bu davr mafkurasi, undagi g’oyaviy-siyosiy yo’nalishlarning san’atdagi ifoda etilishi kabi murakkab jihatlarni aytib o’tish o’rinli, albatta. Shuning ushun ham yaratilgan ko’plab haykaltaroshlik asarlari o’z mazmun-mohiyati bilan o’sha davrda hukm surgan madhiyabozlik, sohta vatanparvarlik kabi qarashlarga xizmat qilar edi.