2. Inflyatsiya jarayonining sur’atini prognozlash.
3. Imitatsion model tushunchasi va mohiyati.
4. Kompleks usulli modellari.
1.Iqtisodiy o’sishning ekonometrik modeli
Iqtisodiy o‘sishni prognozlash (IUP) turmush darajasi, ekonometrik (normativlar,cheklanishlar), tashqi iqtisodiy va harbiy strategik prognoz talablarini hisobga oladi.
U yoki bu darajadagi barqaror iqtisodiy tizimga ega ko‘pchilik davlatlarda iqtisodiy o‘sishni prognozlashda qo‘yidagi turdagi ko‘p omilli ekonometrik modellar keng tarqalgan:
Y q f(X1,X2,…,Xn)
Bir omilli modellar ham keng qo‘llaniladi. Masalan, iqtisodiy o‘sishning vaqtga bogliqligini ifodalovchi modellar yoki o‘tgan davrga nisbatan ishlab chiqarish fondlari yoki kapital (K) o‘zgarishi kam bo‘lgan qisqa muddatli davrda tahlil va prognozlashtirishda iqtisodiy o‘sish va mehnat resurslari (L) orasidagi bog‗liqliq modeli. Ishlab chiqarish funksiyasi shaklidagi model eng keng tarqalgan:
Y=A0K L
2. Inflyatsiya jarayonining sur’atini prognozlash.
Inflyatsiya - bu, milliy valyuta qadrsizlanishi. Buning natijasida tovar va xizmatlar narxining yoppasiga o‘sishi ro‘y beradi (ochiq inflyatsiya). Ammo davlat narxlarni «muzlatib» qo‘ysa va shu bilan birga inflyatsion omillar amal qilsa, inflyatsiya potensiali o‘sadi (siqilgan inflyatsiya) va agar narxlar «qo‘yib yuborilsa», narxlarning ko‘chkisimon o‘sishi ro‘y beradi. Inflyatsiyaga narxlarning o‘sishi olib keladi, lekin har qanday narxning o‘sishi inflyatsiya bilan boglanmagan.
Narxlar indeksini hisoblash uchun ma‘lum vaqtdagi «bozor savati» tovar va xizmatlarning jami narxlari o‘rtasidagi munosabat olinadi. Odatda, «bozor savati» tovarlari tarkibiga barcha aholi xarid qiladigan ko‘prok tovarlar kiritiladi. Indeks, odatda, %da ifodalanadi:
Z=S ×C /100%
Bu yerda: Z-berilgan davrdagi narxlar indeksi, %;4 S-berilgan davrdagi «bozor savati» narxi; S-bazis davrdagi «bozor savati» narxi.
3. Imitatsion model tushunchasi va mohiyati.
Imitatsion model analitik modeldan farqli o‘laroq, o‘rganilayotgan ob‘ektning hatti-harakati va ichki strukturasigacha ko‘rsatuvchi yoyilgan sxemani bildiradi. Modelda ifodalanuvchi hodisalarni, ularning mantiqiy strukturasini saqlagan holda, vaqt bo‘yicha ketma-ketligini, o‘rganilayotgan tizimning o‘zgaruvchilari va parametrlari o‘rtasidagi aloqalarni saqlagan holda qayta ishlash imitatsion model uchun xarakterlidir. Imitatsion modellar modellashtirilayotgan tizim haqida axborot olish va keyin, qarorlarni shakllantirish uchun yaroqli bahoni ishlab chiqish uchun mo‘ljallangan.
Dinamik iqtisodiy modellar boshlangich shartlarga bogliq bo‘lmagan tizimning asosiy rivojlanish qirralari haqida xulosa qilish imkonini beradi. Bu hulosalar, albatta, prognozlashning boshqa usullari yordamida keyin detallashtiriladi.
4. Kompleks usulli modellari.
Iqtisodiy tizimning murakkablashuvi, tasodifiy kattaliklar va noaniqlik omillarini hisobga olish zaruriyati, joriy natijalar va kelgusi hodisalarning o‘zaro bog‗liqligi dinamikligi, o‘rganilayotgan ko‘pchilik hodisalar o‘rtasida kompleks bogliqlik tufayli bunday murakkab tizimga adekvat bo‘lgan an‘anaviy IMMni tuzish murakkabroqdir.
Odatda, murakkab tizimlarni modellash vazifaning yirik o‘lchamliligiga, ichki o‘zaro bog‗lanishlar soniga, turli xil ehtimolli tavsiflarga duch keladi.
Aralash axborot asosidagi usullar kombinatsiyalashganligi davlat «SES»i kabi murakkab tizimlarni prognozlashda qo‘llaniladigan quyidagi usullarni kiritish mumkin: