Mustaqil ishi mavzu: musiqiy faoliyatlarning turlari

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI

Maktabgacha ta’lim yo’nalishi (sirtqi)

20-17 guruh 2- kurs talabasi
Otajonova Manzuraning ,,Bollarning musiqiy ta’limi’’ fanidan

MUSTAQIL ISHI

MAVZU: MUSIQIY FAOLIYATLARNING TURLARI

REJA:
1 Musiqa tinglash.

2. Qo’shiq aytish.
3. Musiqiy-ritmik harakat.
Mustaqil O‘zbekistonning kelajagini, ertasini yoshlarsiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Musiqa san’ati insonning yoshligidan unga bevosita va kuchli ta’sir o‘tkazib, uning umumiy madaniy rivojida katta o‘rin tutadi. Demokratik jamiyat madaniy hayotida yanada kengroq o‘rin tutayotgan musiqa kishiga butun hayot davomida uning doimiy hamrohi hisoblanadi. Musiqa yagona san’at bo‘lib, inson yuragiga juda chuqur kirib borib, ana shu qalb tug‘yonini yorqin ifodalash qudratiga yega. Demak, ajdodlarimizga munosib avlodni tarbiyalashda musiqaning ham munosib o’rni borligi ayni haqiqat, bolani estetik tarbiyalashdek sharafli ishni to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish bizga, ya’ni, bo’lajak kadrlar zimmasiga katta mas’uliyat yuklaydi.


Musiqa – estetik tarbiya, demokratik jamiyat kishisini garmonik tarbiyalash yo‘lida olib borilayotgan ulkan ishning tarkibiy qismiga aylanmog‘i kerak. Bolalar bilan musiqali ish olib borish ayniqsa katta ahamiyat kasb yetadi. Musiqa bola qalbida kuchli yemotsional tuyg‘u uyg‘otadi. O’zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.A. Karimov “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” asarida “...musiqa san’ati navqiron avlodimizning yuksak ma’naviyat ruhida kamol topishida boshqa san’at turlariga qaraganda ko‘proq va kuchliroq ta’sir ko‘rsatmoqda” – deya ta’kidlaydilar. Demak, musiqa san’ati va ta’lim-tarbiyasi kishidagi insoniy fazilatlarni rivojlantirib, ruhiy poklanish va yuksalishga da’vat yetadigan, insonning ichki olamini boyitadigan, iymon-e’tiqodini, irodasini mustahkamlaydigan, ijodini uyg‘otadigan qudratli botiniy kuch – ma’naviyatning yuksalishini ta’minlaydi. Musiqa yordamida uning badiiy idroki o‘sib, hissiyotini yanada boyitib boradi. Bolalarda musiqaviy idrokni o‘stirmay, ularning musiqaga mehr-muhabbatini yetarli darajada qiziqtirmay turib, har tomonlama jismoniy boy, ma’naviy va qat’iy ahloqiy sifatlarni tarbiyalab bo‘lmaydi. Yunon faylasufi Platonning fikricha, davlatning kuch-qudrati unda qanday musiqa, qaysi ohang va qay ritmda yangrayotganligiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liq. Davlat uchun insonni yuksaklikka ko‘tarishga yordam beruvchi musiqa kerak deb hisoblagan . Musiqaga yoshlikdan uyg‘ongan qiziqish kishining keyingi musiqaviy rivozida kuchi ta’sir o‘tkazadi, boshqa ko‘nikma va didlarning shakillanishini ta’minlaydi, yaxshi musiqalididni tarbiyalaydi. Musiqa estetik va manaviy kayfiyatning ulkan manbayidir. Musiqaning bola hissiyoti va shakillanishiga, uning mazmuninmi tushunish va his yetishga katta ta’sirini hisobga olganda haqqoniy va voqiylikni to‘g‘ri aks yettirgan musiqali asardan o‘rinli foydalanish alohida o‘rin tutadi. Musiqali obrazlar shakillanishining asosiy manbayi tabiat va kishi nutqiga mos kelishiga, atrof-olamdagi go‘zallikni idrok yetishiga bevosita bog‘liqdir. Ibn Sino ham musiqaning hissiy ta’sir kuchini e’tirof yetgan holda uni o‘zining meditsina kitoblarida aks yettirgan hamda ruhiy kasalliklarni davolashda shifo dasturi sifatida tavsiya qilgan. “Tib qonuni” asarida bir o‘rinda musiqaning ruhiy ta’sir kuchiga baho berib, gudakning tarbiyasidagi ahamiyatini shunday ta’riflaganlar: “Gudakning tanasi chiniqishi uchun ikki narsa zarur: biri uni asta qimirlatib tebratish, ikkinchisi onasining qo‘shig‘i (allasi). Birinchisi tanasiga, ikkinchisi – ruhiga tegishlidir”. Maktabgacha yoshdagi bolalar musiqa tarbiyasi, uning taraqqiyoti timsolida yurtimizning porloq kelajagini ko’rishimiz mumkin bo’ladi. 1997 yil qabul qilingan “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun hamda “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi”lariga asosan ta’lim sohasida, jumladan, uning birinchi pog‘onasi bo‘lgan maktabgacha ta’lim bosqichida ham katta o‘zgarishlar qilish yehtiyoji tug‘ildi. Buning uchun pishiq – puxta o‘ylangan, ma’lum maqsad va vazifalarni o‘zida mujassamlashtirgan istiqbolli dasturlar ishlab chiqildi. Musiqali idrok yetishning vazifasi va mazmunini aniqlash muhimdir. Bular shaxsning har tomonlama rivoji, jumladan, estetik tarbiyasi vazifalar bilan bog‘liq, umumiy maqsadlar bilan belgilanadi. Bunday vazifalar bolalarni musiqa sohasidagi faoliyatga jalb yetish, badiiy musiqaga estetik idrok yetishni va yemotsional o’zlashtirishni rivojlantirish, unga muhabbatni tarbiyalash, musiqali qobiliyatni o‘stirish, musiqali didni shakllantirish, bolalarda badiiy ijodkorlik iqtidorini rivojlantirishdan iborat bo‘lmog‘i kerak. Musiqa mashg`ulotlarida musiqaviy ritmik harakatlarni bajarish bolalarning ahloqiy-ma’naviy rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi. Musiqaga mos raqs, o`yin harakatlarini bajarish bolalarning diqqatini jamlash, xotirasini mustahkamlash va jismoniy sog`lom o`sishlariga yordam beradi. Eng muhimi, raqs va ritmik harakatlar vositasida bolalarning musiqiy iqtidori, ritmik tuyg`usi shakllanadi, xotirasi charxlanadi. Musiqa, raqs, o`yinlar kichik yoshdagi bolalarga ayniqsa tez ta’sir etadi. Musiqaviy ritmik harakatlar bolaning harakatchan, chaqqon bo`lishiga yordam beradi, qomatning to`g`ri o`sishiga ta’sir ko`rsatadi. Bolaga tetiklik va g`ayrat bag`ishlab, turli emotsional hislarni uyg`otadi. Raqs kuylari esa bolalarda ajoyib ichki his-tuyg`ular, kechinmalar hosil qilib, beixtiyor raqsga tushishga undaydi va ularni behad zavqlantiradi. Bolalar turli millat raqslarini ham ijro etadilar, bu ularda baynalminal sifatlarning rivojlanishiga yordam beradi. MTM da bolalar bajaradigan musiqaviy ritmik harakatlar quyidagilardan iborat:
-tartibli qadam tashlash, yurish, chopish, sakrash kabi harakatlar;
-sahnalashtirilgan syujetli o`yinlarda (mashinani boshqarish, quyoncha, ayiq polvon, tulki, samolyot, paravoz, paxta terish, gul terish kabi turli) harakatlarni bajarish;
-kiichik hajmli o`zbek xalq kuylari, sodda bayondagi bolalar xalq qo`shiqlari, bolalar folklori namunalaridan zavqlanish, mazmunini anglash va oddiy harakatlar yordamida milliy raqs elementlarini bajarish;
-o`yinda obrazli harakatlarni ifodalash uchun musiqiy-ritmik harakatlarni mustaqil o`zlashtirish;
-raqs va laparlar. Musiqa ritmiga muvofiq harakatlarni almashtirib bajarish. Bu harakatlar bog`chada musiqa bilan bajariladigan barcha harakatlarni o`z ichiga oladi.
Musiqa mashg`ulotlarida bajariladigan harakatlarni asosan uch turga bo`lish mumkin:
a) musiqali o`yinlar (syujetli);
b) raqs;

c) qo`shiqqa mos musiqiy-ritmik harakatlar.
Musiqiy va ritmik harakatlar - bu faol harakat, bu harakatdagi musiqaning tabiatini aks 
ettiradi. Musiqiy va ritmik harakatlar musiqiy o'yinlar, raqslar va mashqlarni o'z ichiga oladi. 
Musiqiy ritmik ta'limning asosi bolalarda musiqiy tasvirlarni idrok etish va ularni harakatda 
aks ettirish qobiliyatini rivojlantirishdir. Musiqiy ritmik ta'limning ma'nosi va vazifalari Musiqiy 
ritmik ta'lim tizimi birinchilardan bo'lib 19-asr oxirida ishlab chiqilgan. Shveytsariya 
o'qituvchisi va musiqachisi Emil Jak-Dalkroz. Ko'plab musiqachilar, o'qituvchilar, psixologlar, 
metodistlar va maktabgacha ta'lim muassasalarining musiqiy direktorlari zamonaviy musiqiy 
ritmik ta'lim tizimini yaratish ustida ishladilar. Ular orasida etakchi o'rin N.G. Alexandrova, 
shuningdek uning talabalari va izdoshlari E.V. Konorova, N.P. Zbrueva, V.I. Greener, N.E. 
Kizevalter, M.A. Rumer. Bolaning tananing o'sishi tufayli harakatga bo'lgan ehtiyojini 
hisobga olgan holda, ular o'zlarining motor qobiliyatlarini shakllantirishga va eng muhimi, 
harakatlarni musiqiy ovoz bilan organik ravishda birlashtirish orqali har tomonlama 
rivojlanishga intilishdi. Ma'lumki, harakat harakati bilan bola dunyoni o'rganadi. O'yinlarda, 
raqslarda turli xil harakatlar qilish, bolalar haqiqat to'g'risidagi bilimlarini chuqurlashtiradilar. 
Musiqa vosita reaktsiyalarini uyg'otadi va ularni chuqurlashtiradi, nafaqat harakatlar bilan 
birga keladi, balki ularning mohiyatini aniqlaydi. Tarbiyachining vazifasi bolalarda tezkor 
harakat qilish qobiliyatini rivojlantirishdir u taklif qilgan harakatlar va kerak bo'lganda ularni 
sekinlashtirishi, ya'ni faol tormozlanishni rivojlantirish. Musiqa qo'zg'alish, ham qo'zg'alish, 
ham inhibisyon yo'nalishi bo'yicha reaktsiyaga sabab bo'ladi. Musiqiy ta'lim darslarida siz 
qanday qilib beg'ubor, passiv bolalar faollashayotganini va hayajonlanganlar intizomli 
bo'lishini kuzatishingiz mumkin. Musiqiy ritmik harakatlarni mashq qilish jarayonida bolaning 
tanasi mustahkamlanadi; musiqiy quloq, xotira, e'tibor rivojlanadi; axloqiy-ixtiyoriy fazilatlar, 
epchillik, aniqlik, tezlik, qat'iyatlilik tarbiyalanadi, harakatning yumshoqlik, bahorlilik, 
energiya, egiluvchanlik kabi 
xususiyatlari rivojlantiriladi; duruş yaxshilanadi bolalar. Musiqiy 
ritm harakatni tartibga solishga yordam beradi va o'zlashtirishni osonlashtiradi. To'g'ri 
tanlangan holda musiqiy ritmik harakatlar yurak mushaklarini kuchaytiradi, qon aylanishini, 
nafas olish jarayonlarini yaxshilaydi va mushaklarning rivojlanishini ta'minlaydi. Musiqiy va 
badiiy ta'limning asosi bolalarning musiqiy tasvirlarni idrok etishini va ularni harakatda aks 
ettirish qobiliyatini rivojlantirishdir. Vaqt yo'nalishiga qarab harakatlaning, bola shuningdek, 
barcha ekspresiv vositalar bilan bog'liq holda ohang harakati, ya'ni ohang seziladi. 
Harakatda musiqiy asarning tabiati va sur'atini aks ettiradi, dinamik o'zgarishlarga reaktsiya 
beradi, musiqiy iboralar tuzilishiga muvofiq harakatni boshlaydi, o'zgartiradi va tugatadi, 
harakatda oddiy ritmik naqshni takrorlaydi. Shuning uchun, bola musiqiy ritmning 
ekspressivligini anglab etadi butun musiqiy asarni yaxlit holda idrok etadi.