Mustaqil ishi bajardi: 7 s а

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI
NAVOIY KON-METALLURGIYA KOMBINATI
NAVOIY DAVLAT KONCHILIK INSTITUTI
ENERGO-MEXANIKA FAKULTETI
“

MUSTAQIL ISHI


BAJARDI: 7 S ^А - 19 TJA GURUH TALABASI
Madjidova Gulshoda
QABUL QILDI:
Mavzu: Elektr zanjirlari topologiyasi. Elektr zanjirlarining asosiy qonunlari. Bitta manbali tarmoklangan va tarmoklanmagan elektr zanjirlari. Elektr zanjir sxemalarida elektrik kattaliklarning shartli musbat yunalishi.

Reja:

1. 
   Elektr zanjirlar topologiyasi. Sxema grafi to’grisida
   tushunchalar
   
2. 
   Elektr zanjirlarining asosiy qonunlari.
   
   
   
   
3. 
   Elektr zanjir sxemalarida elektrik kattaliklarning shartli musbat yunalishi.
   

1. 
   Elektr zanjirlar topologiyasi. Sxema grafi to’grisida
   tushunchalar

   Elektr zanjirni sxemalar yordamida tasvirlashda bir qancha shartli

   
   belgilar ishlatilishi hammaga ma‘lumdir. Shu belgilar ichida tugunlarni
   yirik (qalin bolgan) nuqtalar bilan belgilash odatda kirgan. Umuman,
   shunday nuqtalar bilan ikkita (yoki bir nechta) elektr tarmoqlarining bir-
   biriga ulangan joyi belgilanadi. Shu tufayli sxemalardagi hamma nuqtalar ham mustaqil nuqtalar rolini oynayvermaydi. Masalan, 2.13-rasmdagi sxemada c, d, e va f nuqtalar mustaqil tugunlarga o’xshab tuzilgan, ammo c va f, shuningdek, d va e nuqtalari o‘rtasida hech qanday qarshilik ulanmagan, ya‘ni ular o’zaro to‘gridan-to’gri biriktirilgan va mustaqil tugun bo’la olmaydi – c bilan f yagona tugundir (d bilan e ham huddi shundaydir). Shu nuqtayi nazardan qaraganda, sxemalarning elementlarini aks etmagan holda, faqat tugun va tarmoqlarni belgilash yo’li bilan ifodalash usulini ko ̳rib chiqish maqsadga muvofiqdir.
   

Bunday topologik usul elektr sxemalarni graflash usuliga qarash-
lidir. Sxemaning mazkur ko’rinishi – uning grafi deb ataladi. 2.15-
rasmda 2.14-rasmdagi murakkab zanjirning grafi keltirilgan.Topologik
sxemada eng avval ko ̳zga tashlanadigan xususiyat – e.yu.k. va tok
manbalari mutlaqo ko ̳rsatilmaydi. Undan tashqari, tok manbai joylash-
gan tarmoqning o’tkazuvchanligi nolga teng bo’lganligi tufayli,
tarmoqning o’zi ham grafik tasvirda keltirilmaydi.
Oddiy sxemaga o’xshash bu yerda ham tugun va graf tarmoqlari deb
ataladi. Faqat sxema grafida tugunlar aylana ichida olingan raqamlar
bilan belgilanadi 2.15-rasmda 2.14-rasmdagi a, b, c, d va e tugunlar
o’rniga tegishlicha 1, 2, 3, 4 va 5 keltirilgan. Ular oralaridagi tarmoqlar
to’g’ri yoki egri chiziqlar bilan ko’rsatilgan, bular tufayli graf bog’lan-
gan deb hisoblanadi. Agar sxema grafi tuzilayotganda tarmoqlardagi tok
va e.yu.k. lar yo ̳nalishi ma‘lum bo’lsa, u holda graf yo'nalishli deb
ataladi.
O'z navbatida graf yordamida tasvirlangan sxemalarda tarmoqlar
oddiy raqamlar bilan belgilanadi: 1, 2,....,8 (2.15-rasm). Har qanday
grafning daraxti, ya‘ni hamma tugunlarni o'zaro bog'lovchi chiziqlar
yig'indisi bo'ladi. Sxema grafining daraxti qalinroq chiziq bilan belgilanadi. Ko'rinib turibdiki, Graf daraxti boshqacha shaklda, masalan, 7, 1, 2 va 3 yoki 8, 2, 7 va 4 tarmoqlar yordamida ham tuzilishi mimkin edi. Daraxt tarkibiga kirmay qolgan tarmoqlar – graf aloqalari deb ataladi. Agar graf ―p‖ ta tarmoq va ―q‖ ta tugunga ega bo'lsa, uning daraxti (q-1) tarmoq hisobiga tuzilgan bo'ladi, aloqalar soni n=p-(q-1)
ga teng bo'ladi.