Mustaqil ish Mavzu: Kiberxavfsizlik yuzasidan xalqaro xujjatlar va chet el mamlakatlari tajribasi. Reja: Axborot xavfsizligi tushunchasi va axborotni himoyalash

Mustaqil ish
Mavzu: Kiberxavfsizlik yuzasidan xalqaro xujjatlar va chet el mamlakatlari tajribasi.
Reja:

1. 
   Axborot xavfsizligi tushunchasi va axborotni himoyalash muammolari
   
2. 
   Axborot-kommunikatsion tizimlar va tarmoqlarda taxdidlar va zaifliklar
   
3. 
   Kiberxavfsizlikning bilim sohalari
   
4. 
   Foydalanadigan adabiyotlar
   

1. Axborot xavfsizligi tushunchasi va axborotni himoyalash muammolari

Jahonda kiberxavfsizlik masalalarida AQShning faolligi ko'p jihatdan kiberxavfsizlik masalalariga qiziqish kuchayib bormoqda. So'nggi yillarda Vashington bu sohada bir qator muhim ko'rsatma va hujjatlarni qabul qilib, muammoning xalqaro shartnoma jihatlariga ham – avval NATO doirasida, so'ngra Moskva bilan muloqotda e'tibor qarata boshladi. Biroq, bu AQSh emas, balki bu sohada, birinchi navbatda, BMTda, shuningdek, boshqa mintaqaviy va ikki tomonlama platformalarda global xavfsizlik masalalarini xalqaro muhokama qilish tashabbusi bilan chiqqan Rossiya edi. Shu bilan birga, axborot xavfsizligining Rossiya va Amerika modellari, ularning har biri dunyoda o'z tarafdorlarini topadi, kiber tahdidlarni tushunishda faqat bitta umumiy nuqtaga ega.

So'nggi paytlarda siyosatchilar va ekspertlarning kiberxavfsizlik masalasiga qiziqishi sezilarli darajada oshdi. Bu ko'p jihatdan texnologik va harbiy etakchiligini saqlab qolgan AQShning kiberxavfsizlik sohasidagi siyosiy va harbiy faoliyatni tartibga soluvchi eng yuqori darajadagi bir qator ko'rsatma va rasmiy hujjatlarni qabul qilgani bilan bog'liq. Ular orasida" kiber siyosatni ko'rib chiqish kiberxavfsizlik bo'yicha xalqaro strategiya va mudofaa vazirligining kiberxavfsizlik sohasidagi harakatlar strategiyasi 2011 alohida ajralib turadi. Shu bilan birga, B. prezidentligi davrida. Qo'shma Shtatlar bu muammoning xalqaro shartnoma jihatlariga e'tiborni oshira boshladi. Vashingtonning kiberxavfsizlik va kiberxavfsizlik borasidagi faoliyati bu masalaga xalqaro qiziqishning keskin ortishiga olib keldi. Kiberxavfsizlik jahon ommaviy axborot vositalarida, turli xalqaro platformalarda va turli formatlarda muhokama qilinayotgan eng dolzarb siyosiy masalalardan biriga aylandi.
Biroq bu AQSh emas, balki Rossiya edi, bu birinchilardan bo'lib axborot makonini harbiylashtirish bilan bog'liq xavf-xatarlarni va undagi noqonuniy faoliyatni amalga oshirdi. U bu sohada global xavfsizlik masalalari xalqaro muhokama tashabbusi, uning harbiylashtirish oldini olish va Internet kosmosda terrorizmga qarshi.
1998-yilda Rossiya AQShga axborot xavfsizligi bo'yicha prezident bayonotini imzolashni taklif qildi [5]. Hujjat loyihasi ushbu sohadagi muammolar va tahdidlarni birgalikda aniqlash, konseptual asosni ishlab chiqish, BMTning global axborot xavfsizligi masalasini, shu jumladan, muammoning qurolsizlanish jihatlarini taqdim etish, shuningdek, axborot terrorizmi va jinoyatchilikka qarshi kurash bo'yicha xalqaro ko'p tomonlama shartnomani ishlab chiqishni nazarda tutgan. Bayonnoma loyihasining muhokamasi tomonlar o'rtasida yaqinlashishga olib kelmadi, lekin eng umumiy shaklda axborot xavfsizligi "XXI asr navbatidagi umumiy xavfsizlik muammolari bo'yicha Qo'shma bayonotda" qayd etildi
BMT doirasida xalqaro axborot xavfsizligi mavzusi yanada rivojlantirildi. 1998-yil dekabrda bosh Assambleya (ga) konsensus yo'li bilan (ovoz berishsiz) Rossiya tomonidan tayyorlangan "xalqaro xavfsizlik nuqtai nazaridan axborot va telekommunikasiya sohasidagi o'zgarishlar" (a / res/53/70 hujjati) rezolyusiyasi qabul qilindi, unda BMTga a'zo davlatlar Bosh kotibini xabardor qilish tavsiya etildi.:
- Axborot xavfsizligi masalalarini umumiy baholash;
- axborot xavfsizligi bilan bog'liq asosiy tushunchalarni aniqlash, shu jumladan axborot va telekommunikasiya tizimlari va axborot resurslarini ruxsasiz aralashish yoki noto'g'ri ishlatish;
- global axborot-telekommunikasiya tizimlari xavfsizligini mustahkamlash va axborot terrorizmi va jinoyatchilikka qarshi kurashga hissa qo'shishga qaratilgan xalqaro tamoyillarni ishlab chiqish maqsadga muvofiqligi.
Yakuniy qaror, Rossiya tomonidan taqdim etilgan loyihasi farqli o'laroq, harbiy maqsadlar uchun axborot texnologiyalari foydalanish uchun to'g'ridan-to'g'ri murojaatlarni o'z ichiga olmadi, "axborot qurollari" va "axborot urush" tushunchalar aniq ta'riflar, yaratish va axborot qurol foydalanishni taqiqlovchi rejimini rivojlantirish zarurligini zikr, shuningdek, axborot va WMD ta'siri qurol taqqoslash bo'yicha qoidalar. Axborot kosmosda davlatlararo qarama-qarshilik oldini olish dolzarb qurolsizlanish g'oyalar va vazifalar uchun eng katta muxolifat AQSh tomonidan taqdim etildi, shuning uchun BMT Bosh Assambleyasi (qurolsizlanish va xalqaro xavfsizlik masalalari) birinchi qo'mitasi ovoz Amerika delegasiyasi bayonot "bu targ'ib qarori asosiy homiysi tomonidan namoyish moslashuvchan" qayd etildi.
Ushbu hujjatni qabul qilish orqali xalqaro hamjamiyat axborot xavfsizligini ta'minlash muammosining mavjudligini tan oldi va bu mavzu BMT Bosh Assambleyasi kun tartibiga kiritildi.
1999 - yilda Rossiya ushbu masala bo'yicha batafsil hujjat taqdim etdi, uning ko'pgina qoidalaridan "xalqaro axborot xavfsizligiga oid tamoyillar" ni tayyorlashda foydalanildi. Uning umumiy qoidalarida alohida mamlakatlarning eng yangi axborot texnologiyalaridan foydalanish orqali harbiy salohiyatining oshishi global va mintaqaviy hokimiyat balansining o'zgarishiga olib kelishi qayd etildi. Rossiya tomoni ma'lumotlariga ko'ra, fuqarolik va harbiy axborotlashtirishning global jarayonlarini xalqaro-huquqiy tartibga solish, xalqaro axborot xavfsizligi (IIB) muammosi bo'yicha muvofiqlashtirilgan xalqaro platformani ishlab chiqishda yaqqol ehtiyoj sezilmoqda. Shu bilan birga, ushbu sohadagi vaziyatni yanada muhokama qilish va BMT bosh Assambleyasi tomonidan jinoiy va harbiy xarakterdagi tahdidlarni cheklash bo'yicha yangi, o'ziga xos qarorlar qabul qilishni nazarda tutgan xalqaro hamjamiyatning xatti-harakatlari modeli taklif etildi. Rossiya umumiy yondashuvlar aniqlanganidek, biz birinchi navbatda ko'p tomonlama deklarasiya shaklida shakllantirilishi mumkin bo'lgan IIB (davlatlar uchun rejim va axloq kodeksi) tamoyillarini ishlab chiqish ustida ishlashimiz va kelajakda xalqaro huquqiy hujjat shaklida mustahkamlanishimiz kerakligini taklif qildi.
Rossiya tashabbuslarini turli formatlarda muhokama qilish axborot xavfsizligi muammosiga ikki asosiy yondashuvni aniqlashga imkon berdi.
AQSh va Evropa terroristik va jinoiy tahdidlarga nisbatan axborot xavfsizligi choralarini ishlab chiqishni eng muhim deb hisobladi. Shu bilan birga, ushbu yondashuv tarafdorlari axborot qurollari va axborot urushini yaratish istiqbolini juda nazariy deb hisobladilar. Shunga ko'ra, IIB umumiy muammosining haqiqiy qurolsizlanish jihati ham yo'qoldi. Evropa kiberjinoyatlarga qarshi kurash Konvensiyasini ishlab chiqishga e'tibor qaratgan bo'lsa, qo'shma Shtatlar axborot urushining barcha jihatlariga e'tibor berar ekan, xalqaro kelishuvlarga erishish uchun kam harakat qildi.
Turli kurs tarafdorlari (asosan rivojlanayotgan mamlakatlar vakillari) xalqaro axborot xavfsizligi muammosini kompleksda ko'rib chiqish g'oyasini qo'llab-quvvatladilar, ayniqsa, axborot urushining tahdidini oldini olish muhimdir. Shu bilan birga, umumjahon IIB rejimi uchun xalqaro huquqiy bazani muhokama qilish va rivojlantirishni darhol boshlash zarurligi ta'kidlandi.
Ikkala nuqtai nazar tarafdorlari o'rtasidagi qarama-qarshiliklar 2004-yilda BMT Bosh Assambleyasi (an'anaga ko'ra konsensus bo'yicha) Rossiya tomoni tashabbusi bilan rezolyusiya qabul qilganidan so'ng 2003-yil 8-dekabrda xalqaro axborot xavfsizligi masalalarining umumiy siyosiy muhokamasini amaliy echimlarni izlashga o'tkazganidan so'ng ayniqsa keskinlashdi. Ushbu rezolyusiya BMT hukumat ekspertlari guruhining ish mehanizmini ishga solishi kerak edi, biroq AQShning obstruktsion pozisiyasi tufayli bu sa'y-harakatlar muvaffaqiyasizlikka uchradi. Jorj Bush davrida Jr. Amerika delegasiyasi ikki marta bu rezolyusiyaning qabul qilinishiga qarshi ovoz berib, aslida AQSh pozisiyasini jahon hamjamiyati fikriga qarshi chiqdi. Natijada hukumat ekspertlari guruhining ishi falaj bo'lib qoldi.
Bunday vaziyatda Rossiya o'z faoliyati markazini mintaqaviy darajaga olib chiqdi. 2006 yil oktyabr oyida ShHTga a'zo davlatlar ekspertlari guruhining ta'sis yig'ilishi (raisi A. Kruskix) bo'lib o'tdi va unga Bishkek sammiti (2007) uchun tadbirlar rejasini ishlab chiqish va a'zo mamlakatlar vakolati doirasida IIB muammosini hal etish yo'llarini aniqlash vazifasi yuklatildi. Shu nuqtai nazardan, SHHT davlat rahbarlari xalqaro huquqqa muvofiq axborot tahdidlarini bartaraf etish bo'yicha ehtimoliy hamkorlikdagi chora-tadbirlar to'g'risida kelishib oldilar. Bishkek sammiti davomida IISNI ta'minlash bo'yicha qo'shma tadbirlar rejasi tasdiqlandi va 2009 yil 16 iyun kuni Ekaterinburgda IISNI ta'minlashda hamkorlik qilish bo'yicha a'zo davlatlarning hukumatlararo bitimi imzolandi. Ushbu hujjatning o'ziga xosligi shundaki, u birinchi marta xalqaro huquqiy darajada axborot xavfsizligi sohasida o'ziga xos tahdidlarning mavjudligini qayd etdi, shuningdek, ushbu sohadagi hamkorlikning asosiy yo'nalishlari, tamoyillari, shakllari va mexanizmlarini belgilab berdi. SHHT doirasida ham, keng xalqaro amaliyotda ham kuchga kirgan bitim butun IIB muammolari doirasini qamrab olgan birinchi shartnoma akti bo'ldi – kiberjinoyatchilik va kiberterrorizmga qarshi kurashdan qurolsizlanish masalalariga. Ushbu bitim ShHTning to'rt a'zosi (Rossiya, Xitoy, Qozog'iston, Tojikiston) tomonidan, 2011 yil 2 iyunda esa ratifikasiya qilingan. kuchga kirdi. 

Shunday qilib, BMT darajasida axborot xavfsizligini ta'minlash g'oyasini ilgari surish jarayoni bir to'xtamga kela boshlagan bir paytda SHHT davlatlari bu sohada mintaqaviy hamkorlikka asos soldilar. Bugungi kunda amaldagi bitim ShHTdan tashqaridagi davlatlar uchun presedentga aylandi. Xalqaro axborot-kommunikasiya xavfsizligiga asosiy tahdidlar axborot-kommunikasiya vositalari va texnologiyalaridan foydalanishdan kelib chiqqan holda, tahdidlarni birgalikda tushunishni aniq belgilab beruvchi o'xshash ikki tomonlama hujjat Rossiya va Braziliya tomonidan imzolangan.

Bugungi kunda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari iqtisodiyotning barcha sohalarida zamonaviy boshqaruv tizimlarining ajralmas qismidir. Iqtisodiyot tarmoqlarining o‘zgarishi, bu jarayonning raqamlashuvi, mobillashuvi, sohaga sun’iy intellektning joriy etilishi bilan bog‘liq muhim davrni boshdan kechirmoqda.
2022 yilga kelib dunyo YaIMning qariyb chorak qismi raqamli sektorga to‘g‘ri kelishi prognoz qilinayotgan bir sharoitda yangi iqtisodiyotni rivojlantirish zarurati yanada oydinlashadi. Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishning muhim omili — mamlakat kiberxavfsizligini ta’minlashdir.
Kiberxavfsizlik o‘zi nima ?.. Kiberxavfsizlik – kibermakonning barcha tashkil etuvchilari,ya’ni texnik qurilmalar va foydalanuvchilarni har qanday tahdidlar va kutilmagan ta’sirlardan himoyalashdir.
Kiberxavfsizlik, tashkilot resurslari yoki foydalanuvchilarini kibertahdidlarga mos ravishda himoyalanganlik xususiyatlarini shakllantirishni ko‘zda tutadi.
Strategik va xalqaro tadqiqotlar markazining e’lon qilgan xisobotida 2020 yilda kiberjinoyatchilik tufayli jahon iqtisodiyotiga yetkazilgan zarar o‘tgan ikki yilda ikki barobarga ortib 1 trln dollardan oshgani takidlangan.
Mazkur raqamlardan ham bugungi rivojlangan davrda kiberxavfsizlikni ta’minlash muhim va dolzarb vazifalardan biri ekanligi oydinlashadi.
Bu borada yurtimizda ham so‘ngi yillarda bir qator ishlar amalga oshirildi hamda kelgusida bajarilishi lozim bo‘lgan muhim vazifalar belgilab olindi.
Xususan Prezidentimizning 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-son Farmoni bilan tasdiqlangan 2017 — 2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasida “Xavfsizlik, millatlararo totuvlik va diniy bag‘rikenglikni ta’minlash, chuqur o‘ylangan, o‘zaro manfaatli va amaliy ruhdagi tashqi siyosat yuritish” deb nomlangan beshinchi yo‘nalish doirasida mamlakatning konstitutsiyaviy tuzumini, suverenitetini, hududiy yaxlitligini himoya qilishga doir chora-tadbirlarni ro‘yobga chiqarish, kiberxavfsizlik sohasining normativ-huquqiy asoslarini takomillashtirish belgilangan. Jumladan, 2020 — 2023 yillarga mo‘ljallangan kiberxavfsizlikka doir milliy strategiyani, “Kiberxavfsizlik to‘g‘risida” gi qonun loyihasini hamda
O‘zbekiston Respublikasi yagona axborot siyosati konsepsiyasi ishlab chiqish belgilandi.
Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 21 noyabrdagi PQ-4024-son Qarori bilan davlat unitar korxonasi shaklida Kiberxavfsizligi markazi tashkil etildi.
Ta’kidlash joizki, kiberxavfsizlik sohasiga tegishli bo‘lgan 17 ta qonun hujjati, 9 ta Prezident Farmon va Qarorlari, 14 ta Vazirlar Mahkamasining Qarori, shuningdek tegishli normalar va ko‘plab idoralararo me’yoriy-huquqiy hujjatlar qabul qilingan.
Ochiq ma’lumotlarga ko‘ra 2019 yilda «UZ» milliy domen zonasida ro‘yxatdan o‘tgan domenlar soni 74 mingtadan oshdi.
Karantin sharoitida global tarmoqda koronavirusdan saqlanish bo‘yicha ko‘rsatmalar yorlig‘i ostida dasturiy tizimlarni ishdan chiqaruvchi viruslar tarqatish holatlari, xorijda dori-darmonni onlayn sotish va yetkazib berishni va’da qilib, oldindan pullarni hisob raqamiga o‘tkazishni so‘rab, sodda odamlarni aldab ketayotgan moliyaviy firibgarlar soxta onlayn-do‘konlar, veb-saytlar, ijtimoiy tarmoqlardagi akkauntlar va elektron pochta manzillaridan foydalanish holatlari uchrab turibdi. Bu ham kiberxavfsizlikni ta’minlash zaruratini yana bir bor tasdiqlaydi.
“Kiberxavfsizlik markazi” tahlillariga ko‘ra, 2019 yilda internetning milliy segmenti veb-saytlarida 268 ta kiberxavfsizlik insidenti aniqlangan. Bu raqamli olamdagi huquqbuzarliklar soni oldingi yilga qaraganda 44 foizga kamaygan deganidir. Shulardan 222 tasi kontentni ruxsatsiz yuklash, 45 tasi defeys (veb-sayt sahifasi boshqa, masalan, reklama joylashtirilgan sahifaga almashtirilishini anglatuvchi xakerlik hujumi) va bittasi yashirin mayning (kriptovalyuta platformasidagi yashirin faoliyat) ulushiga to‘g‘ri keladi. Insidentlarning 69 foizi O‘zbekistondagi xosting-provayderlarida joylashgan veb-saytlarda aniqlangan, qolgan 31 foizi xorijiy davlatlardagi xosting-provayderlaridagi saytlarga tegishli ekanligi aniqlangan.
Bu tahlillar kiberxavfsizlik masalasining dolzarbligini yana bir bor tasdiqlaydi, boisi dasturiy zaifliklar buzg‘unchiga axborot tizimi yoki veb-sayt, shuningdek, fayl va ma’lumotlarga masofadan kirish, fuqarolarining shaxsiy ma’lumotlari chiqib ketishiga sabab bo‘lishi mumkin. Kiberxavfsizlik choralari bu kabi holatlarning oldini oladi.
O‘zbekistonda “Raqamli O‘zbekiston-2030” dasturini ishlab chiqilishi va hayotga tatbiq etilishi, eng avvalo, puxta va mukammal tashkiliy-huquqiy mexanizmlarni shakllantirish, qolaversa, innovatsion g‘oyalar, texnologiyalar va ishlanmalarni joriy etish bo‘yicha davlat organlari va tadbirkorlik sub’ektlarining uzviy hamkorligini ta’minlash, barcha soha va tarmoqlarda ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatishni raqamli texnologiyalar bilan qamrab olish, bu borada zamonaviy bilimlarni chuqur egallagan, intellektual salohiyatli kadrlarni yetishtirish, shu orqali, mamlakatda “xavfsiz axborotlashgan jamiyat” muhitini yaratishga xizmat qiladi.

Xulosa qilib aytganda, O‘zbekistonda kiberxavfsizlikni ta’minlash bo‘yicha olib borilayotgan tizimli va fundamental yondashuv, yagona normativ-huquqiy hujjatlar bazasini yaratish, ilg‘or xorijiy tajribani joriy etish, innovatsion usullardan keng foydalanish davlat axborot siyosatini samarali olib borishga hamda axborot xavfsizligi sohasidagi muammolarni hal etishga hizmat qiladi. Bu esa axborot kommunikatsiya va texnologiyalari tizimini zamonaviy kibertahdidlardan himoya qilish, turli darajadagi tizimlar uchun kiberxavfsizlik bo‘yicha zamonaviy mexanizmlarni joriy etish, mazkur sohada davlat organlari, korxonalar va tashkilotlarning huquqlari va majburiyatlarini belgilash, ularning faoliyatini muvofiqlashtirish kabilarni amalga oshirish orqali belgilanadi. Bu sohadagi normativ-huquqiy hujjatlarni unifikatsiyalash orqali kiberxavfsizlikni ta’minlashni takomillashtirish mumkin.