Mustaqil ish Mavzu: Ichki yonuv dvigatellari

IYoD yonish mahsulotlarini

Atrof – muhitga ta‘siri
Ma‘lumki, energetik, issiqlik mashinalari, shular qatorida IYoD lari ham
atmosferaga turli xil zaharli gazlarni chiqarib tashlaydi. Bu gazlar ona tabiat
va odam organizmi va uning salomatligi uchun havfli hisoblanadi.
Chiqarib tashlanadigan gazlar atrof – muhitni ifloslantirib, tabiatdagi
ekologik muvozanatni ma‘lum darajada buzadi va aholi uchun noqulay
sharoitni yuzaga keltiradi.
Atmosfera va atrof – muhitning zaharlanish va ifloslanish muammosi sanoati
rivojlangan mamlakatlarda 1960 – yillardan e‘tiboran ancha dolzarb
masalaga aylangan edi. Shu yillardan boshlab AQSH va G’arbiy Yevropada
atmosferaga chiqarib tashlanadigan zaharli moddalarning chekli normativlari
joriy etildi. Ularda xususan, avtomobil yoki IYoD lar chiqarib tashlaydigan
zaharli moddalar miqdorini tegishli usullarda albatta tekshirish ko’zda
tutilgan.
Bizning mamlakatda ham bu borada tegishli hujjatlar qabul qilingan va u
davlat nazoratida hisoblanadi.
Ichki yonuv dvigatellari tsilindrida yonilg’i bilan havo aralashmasining
yonish natijasida to’la yonish mahsulotlari bilan bir qatorda kam miqdorda
bo’lsa ham, chala yonish mahsulotlari CO, NOx hamda yonilg’ining
parchalanish mahsulotlari (SxHy, C, SO2, H 2S, aldegidlar va 3,4 –
benzpiren) hosil bo’ladi. Bu gazlar kishi sog’lig’i uchun, ya‘ni tirik organizm
uchun juda zararli hisoblanadi. Ishlatilgan gazlar tarkibidagi zaharli gaz
komponentlarining miqdori kimyoviy usul bilan tekshirib aniqlanadi.
Yonish mahsulotlarining zaharli komponentlariga is gazi – SO; azot oksidi –
NOx; yakka uglevodorodlar - SxHy (benzpiren) va boshqalar kiradi.
Is gazi yonilg’ining chala yonish natijasida hosil bo’ladi, ya‘ni dvigatel
asosan kichik nagruzkalarda ishlaganda ajralib chiqadi va miqdori bo’yicha
yonish mahsulotlarining 10 – 12%ini tashkil qilishi mumkin. Ayniqsa,
avtomobil joyidan qo’zgalayotganda is gazi ko’p ajralib chiqadi. Dizellarda is
gazining miqdori nisbatan kam (0,5%) bo’ladi. Bu jihatdan dizel
karbyuratorli dvigatellarga qaraganda katta afzalliklarga ega.
Azot oksidlari kam miqdorda bo’lib, (0,8 mg/l), asosan ( ning katta
qiymatlarida paydo bo’ladi.
Bu holda yonish mahsulotlari tarkibida SO2 ning miqdori 250 mg/l gacha
bo’lishi mumkin. H 2S esa juda oz miqdorda bo’ladi.

• 
  Kislorodli moddalar – aldegidlar 0,2 mg/l bo’ladi.
  
• 
  Yakka uglevodorodlarning miqdori 10-20 mg/m3 ni tashkil etadi. Ularning asosiysi 3,4 – benzpiren bo’lib, u juda aktiv moddalar. Uning juda oz kontsentratsiyasi ham kishi organizmini zaharlashi mumkin.
  
• 
  IYoDlarida ishlatilib atmosferaga chiqarib tashlanadigan gazlar tarkibidagi xilma-xil zaharli moddalar kishi organizmini doimo zaharlab keladi va turli kasalliklar kelib chiqishiga sabab bo’lmoqda.
  
• 
  Avtomobil transport sanoati rivojlangan sharoitida katta shaxarlar, yirik korxona va x.k.da qolishiga yul quyish mumkin emas. Shuning uchun butun dunyoda bu masalaga jiddiy e‘tibor berilmoqda va bunday zaharli moddalar ajralib chiqishini kamaytirish maqsadida katta ilmiy izlanishlar hamda tadqiqotlar olib borilmoqda.
  
• 
  Karbyuratorli dvigatellarning asosiy kamchiliklaridan biri, ular nagruzkasiz (salt) ishlaganida ayniksa ko’p miqdorda zaharli moddalar ajralib chiqishidir. Bu kamchilikni kamaytirish maqsadida maxsus siyraklikni cheklagichlar urnatilmoqda. Karbyuratorli dvigatellar kichik va urtacha nagruzka bilan ishlaganida ularning tejamliligi keskin kamayadi. Bu kamchiliklarni yuqotish uchun yonilgini alanga (mash‘al) bilan yondirish usuli qullaniladi. Dizellardagi ishlatilgan gazlar tarkibida zaharli moddalarning va tutunning ko’p yoki kam bo’lishida yonilgi o’zatuvchi asboblarning to’gri va soz ishlashi katta ahamiyatga ega.
  
• 
  Agar yonilgi purkash asboblari ya‘ni yuqori bosimli nasos va forsunkalar to’gri va puxta rostlangan bulsa, zaharli moddalar juda kam ajralib chiqadi, bu esa atrof – chiqadi, bu esa atrof-muhit muhofazasi uchun uta muhimdir.
  
•