Mustaqil ish guruh: 3sa-19ee bajardi: Safarov Orifjon Qabul qildi: Norqulov Asliddin Navoiy-2021y. Mavzu: gidro elektr stansiyalar

2.Gidravlik energiya va undan foydalanish usullari
Gidroenergiya resurslarining uchta asosiy ko'rsatkichi mavjud:
- to'liq energetik potensial - gidravlik energiyaning ustki va daryo oqimi (nazariy va yalpi) potensial zahirasi.
- tehnik potensial - bu tehnika zamonaviy taraqqiyotida to'liq energetik potensialdan qisman foydalanish imkoniyati.
- iqtisodiy potensial - bu potensialdan hozirgi vaqtda tehnik imkoniyatlardan va iqtisodiy samaradorlikdan kelib chiqib foydalaniladi. Bu eng o'zgaruvchan
ko'rsatgich.
O'zbekiston yalpi, tehnik va iqtisodiy gidropotensiali quyidagilardan iborat.
Daryo oqimi yalpi va to'liq energetik potensial - 85,5 mlrd. kVt soat (yirik daryolar - 81,1 o'rta daryolar - 3,0 kichik daryolar - 4,4).
Tehnik potensial - 27,4 mlrd. kvt soat ( yirik daryolar - 24,6 o'rta daryolar - 1,5 kichik daryolar - 2,3).
Iqtisodiy potensial - 16,6 mlrd. kVt soat, hozirgi kunda 6,8 mlrd. kVt soatdan
foydalanilmoqda


3.GES jihozlari
Gidravlik turbinalar
Gidravlik turbina deb, harakatdagi suv energiyasini ishchi g’ildirakni aylanishi ko'rinishidagi mehanik energiyasiga aylantiruvchi dvigatelga aytiladi. Umumiy holda gidroturbina qurilmasi, keltiruvchi qurilma, turbina va ketkazuvchi qurilmadan tashkil topgan.
Energiyadan foydalanish turi bo'yicha turbinalar 2 sinfga bo’linadi: aktiv va reaktiv. Aktiv turbinalarga egik-oqimli, cho'michli va ikki karralilar kiradi. Reaktiv trubinalarga radial-o'qiy, propellerli, parraklari buriluvchi va diagonallar ta'lluqli.
Reaktiv turbinalar.
Reaktiv turbinalar radial-o'qiy, propellerli, parraklari buriluvchan va diagonallarga bo'linadi.
Radial-o'qiy turbinalar.
Suv ishchi g’ildiraq parraklariga radial yo'nalishda tushadi, o'q bo'yicha
chiqadi. Ishchi g’ildirak, vtulkadan (stupitsa), pastki xalqa va unga ikki ko'rinishda egilib presslangan ishchi g’ildirak parraklaridan tashkil topgan. Parraklar soni 14 tadan 22 tagacha bo'ladi. Ishchi g’ildirak turbina kamerasida yo'naltiruvchi apparat bilan bir xil sathda joylashadi.
O'qiy turbinalar.
Ularga propellerli va parraklari buriluvchan turbinalar kiradi.
O'qiy turbinalarda oqim parraklarga o'q bo'ylab kelib, o'q bo'yicha chiqadi. Ishchi g’ildirak oqib o'tkichli vtulkadan va 6-8ta ishchi parraklardan tashkil
topgan va parraklari vtulkaga mahkamlangan bo'ladi.
Aktiv turbinalar
Aktiv turbinaning umumiy belgilari:
-ishchi g’ildiraq havoda pastqi b'ef sathi ustida joylashadi;
-suv oqimi bitta parrakka tushadi (2chi, 4chi yoqi 6chi), ya'ni bir vaqtni o'zida barcha parraklar ishlamaydi;
Reaktiv turbinalar
Reaktiv turbinalarning asosiy qismlariga turbina kameralari, so'rish quvurlari va yo'naltiruvchi apparat kiradi.
Yo'naltiruvchi apparat quyidagi vazifalarni bajaradi:
- ishchi g’ildirakka oqimni kelishiga yahshi sharoit yaratish;
- berilgan quvvatga binoan suv sarfini boshqarish;
- turbina to'htaganda uni yopish.
Turbinalarni sinash. Turbina harakteristikalari
Turbinalarni sinashning quyidagi turlari mavjud:
-laboratoriya sharoitida, model qurilmalarda yangitdan loyihalangan turbinalarning sifatini baholash maqsadida;
- ish joyida (tabiiy sharoitda):
a) qabul qilish va topshirish, ishlab chiqaruvchi korhona kafolatini tekshirish
maqsadida;
b) eksplutatsion, ishlatish davrida turbinani eskirishini va foydali ish koeffitsienti pasayishini belgilash maqsadida.
Turbinalar nomenklaturasi turbinalarni sinflarga, sistemalarga va seksiyalarga birlashtiradi. Ularda ishlab chiqariluvchi turbinalar batafsil ko'rib chiqilgan.
Gidroturbinalarda kavitatsiya
Kavitatsiya suvning qaynashi bilan bog’liq hodisadir. Ma'lumki, suvning qaynash harorati suvning bug’ bosimiga bog’lik bo'ladi. Agar turbinada mavjud haroratda suyuqlikning bug’ bosimidan kam bosimli joylar paydo bo'lsa, suv bu joylarda qaynaydi. Turbina ishchi g’ildiragi ostida bosim atmosfera bosimidan kam bo'ladi. Parraklar ostidagi kichik bosim va ustidagi yuqori bosim joylari orasidagi chegara o'zgaruvchan. Pufaklar yuqori bosim zonasiga harakatlanganda bug’ kondensatsiyalashadi va bu yerda bo'shliqlar hosil bo'ladi. Bo'shliqlar bir zumda suv bilan to'ladi va bunda bir necha 100 hatto 1000 atmosfera bosimli gidravlik zarba hosil bo'ladi.