Mustaqil ish Bajardi: Xikmatullayev D. Sh. Mavzu: Ayirboshlash nunosabati va uning rivojlanishi Reja: Ayirboshlash munosabatining kundalik hayotimizdagi òrni Natural ishlab chiqarishdan tovar ishlab chiqarishga òtish

oddiy yoki tasodifiy, kеngaytirilgan, umumiy va pul shakllari mavjud.Shu xususiyatlarga ko’ra umumiy ekvivalеnt rolini o’ynovchi ko’plab tovarlar ichidan maxsus tovar – oltin pul ajralib chiqdi. Shunday qilib, pul – bu hamma tovarlarni sotish va sotib olish mumkin bo’lgan, umumiy ekvivalеnt rolini o’ynovchi maxsus tovardir. Pulning qiymat o’lchovi vazifasini idеal pul bajaradi. Tovar egasi yoki sotib oluvchi fikran idеal ravishda shu tovarning almashuv qiymatini pul bilan ifodalaydi. Tovarning narxi talab va taklif miqdori tеng bo’lgan taqdirdagina uning qiymatiga muvofiq kеladi. Aks holda, narx qiymatdan farq qiladi. Dеmak, tovarlarning narxi ularning qiymati, pulning qiymati, talab va taklifning nisbati va boshqa omillarga bog’liq.
Pul aylanishining alohida sohalarida va turli sharoitlarida pulning ma’lum turlari qoMlaniladi. XIX asrning oxiri va XX asrning boshlarida muomalada oltin tanga ko‘rinishidagi naqd pullardan keng foydalanildi. Rossiyada 1895— 1897-yillardagi pul islohotidan keyin Birinchi jahon urushigacha 10 rubllik va 5 rubllik oltin tangalar bo'lgan. Bunday pullarning o‘ziga xos xususiyati shundaki, ular o‘z qiymatiga ega va infîatsiyaga uchramaydi. Pulning qiymat miqdori haqidagi m asalaning yanada kengaytirilgan talqini miqdoriy pul nazariyasida berilgan. Bu nazariyaning asosiy g‘oyalari shundan iboratki, ular pulning qiym ati-haqiqiy pulning ham , pul belgilarining ham qiymati ularning m uomaladagi miqdori bilan belgilanadi, deb ko‘rsatishadi. M azkur gipotezani birinchi m arta XVI asrda fransuz iqtisodchisi J. Boden ilgari suradi. U G ‘arbiy Y evropada tovarlarning qimmatlashib ketganini qim m atbaho m etaüarning kirib kelishi bilan izohlaydi. Bu g‘oyani XVII asrda Sh.L. Monteske, D. Y um ,J. Millar qo‘Iiab-quwatlaydilar, biroq ular muomaladagi pulning miqdori va ular qiymatining o'zgarishi o'rtasidagi mutanosiblikni qayd etib ko‘rsatdilar.Miqdoriy pul nazariyasining tarafdorlari tovarlar bozorga narxsiz, oltin esa qiymatsiz chiqadi va faqat bozordagina oltinlar massasi hamda tovarlar massasining u yoki bu nisbati tovarlarni baholaydi hamda oltinning qiymatini belgilaydi, deb ko'rsatishadi. Bizningcha, bu mutlaqo asossizdir. Tovarlar muomala sohasiga narxsiz kira olmaydi. A yirboshlashga qadar tovarlar ularning qiymatini ifodalaydigan narxga, oltin esa qiymatga ega bo'ladí. Ayirboshlash jarayonida tovarlarning narxi ularning qiymatiga mos ravishda sotiladi va oltinning haqiqiy qiym ati boshqa tovarlarga nisbatan aniqlanadi Bugungi kunda pulning nim a ekanligi vatakror ishlab chiqarish aloqalari tizim ida qanday o ‘rin tutishi haqidagi aniq ilmiy tasaw ur yo‘q. Pulning ta ’rifi haqidagi nazariy munozaralar zamonaviy adabiyotlarda ularning «empirik tolidirish» masalalari bilan uzviy bog‘lanib ketgan. Bunday holat urushdan keyingi yillarda ro‘y berayotgan pul-kredit mexanizmi strukturasidagi jiddiy o ‘zgarishlar bilan asoslanadi. To'lov aylanmasida naqdsiz hisob-kitob va kredit bitimlarining har xil turlari tobora keng tarqalm oqda, ular banknotalar hamda boshqa naqd toMovlari 0‘rnini bosmoqda va yangi to'lov vositalariga ehtiyojni qisqartirmoqda. Pul muomalasi va pul kapitalini jamg'arish sohasi o‘rtasidagi chegaralar qisqarib ketmoqda.