Mustaqil ish Bajardi: E. Bazarov Qabul qildi: Qarshi-2021

SEGNETOELEKTRIKLAR
Tajribalarda aniqlanishicha, bir qator kristall dielektriklar tashqi maydon bo‘lmaganda o’z-o’zidan (spontan) qutblanish xossasiga ega ekan. Bu hodisa dastlab segnet tuzi (vino kislotasining ikkilangan kaliy-natriy tuzi: NaKC₄H₆O₆ ·4H₂O) deb ataladigan kristallda aniqlangani uchun shu moddalarning barchasi segnetoelektriklar deb yuritiladi.


Segnetoelektriklar oddiy dielektriklardan bir qator xarakterli xossalari bilan farq qiladi. Birinchidan, oddiy dielektriklarda dielektrik singdiruvchanlik bir necha birlikka, ba’zilarida bir necha o‘nga (masalan, suv uchun  81) teng bo‘lgan vaqtda, segneto- elektriklarning dielektrik singdiruvchanligi bir necha mingga yetishi mumkin. Masalan, uy temperaturasida segnet tuzi uchun ning qiymati 10000 ga yaqin. Ikkinchidan, oddiy dielektriklarning har biri uchun dielektrik singdiruvchanlik muayyan bir qiymatga ega bo‘lgani holda segnetoelektriklarning dielektrik singdiruvchan- ligi tashqi

maydon kuchlanganligiga bog‘liq bo‘ladi: maydon kuchlanganligi ortib borishi bilan ham ortib boradi. Uchinchidan, segnetoelektriklarning qutblanishi faqat tashqi maydon kuchlanganligiga bog‘liq bo‘lmay, balki yana segnetoelektrikning maydonga kiritishdan avvalgi holatiga ham bog‘liq bo‘ladi. Bu shunga olib keladiki, bunda tashqi maydon kuchlanganligi nolga teng bo‘lganda moddaning qutblanishi to‘la yo‘qolmaydi, qoldiq qutblanish yuzaga keladi. Qoldiq qutblanishni yo‘qotish uchun segnetoelektrikniqutblantiruvchi maydonga teskari yo‘nalishda bo‘lgan maydonga kiritish kerak.Segnetoelektrik xossalari temperaturaga kuchli bog‘liq bo‘ladi. Har bir segnetoelektrik uchun shunday temperatura mavjudki, bu temperaturadan yuqoriroq temperaturada modda o‘zining segnetoelektrik xususiyatini yo‘qotadi va oddiy dielektrikka aylanadi. Bu temperaturani Kyuri nuqtasi deb ataladi. Masalan, segnet tuzining ikkita Kyuri nuqtasi bor: —15°C va +22,5°C. Bu temperaturalar bilan chegaralangan temperaturalar intervalidagina segnet tuzi segnetoelektrik xususiyatga ega bo‘ladi. —15°C dan past va +22,5°C dan yuqori bo‘lgan temperaturalarda segnet tuzining elektr xossalari oddiy dielektriklarnikidan farq qilmaydi. Segneto- elektriklardan amalda keng foydalaniladi. Xususan, ular katta sig‘imli ixcham kondensatorlar tayyorlashda ishlatiladi. Bunday kondensa- torlar radiotexnik qurilmalarning vaznini va o‘lchamlarini kamaytirishga imkon beradi. Bariy metatitanati (BaTiO₂) kabi segnetoelektriklar ultratovush to‘lqinlarning generatori va qabul qilgichi sifatida keng qo‘llaniladi.

Piezoelektrik keramika kristal sanoatida ishlatiladigan eng keng tarqalgan atamalardan biridir, lekin ko'pchilik do'stlarim nima uchun uni chaqirishganini anglamaydilar, chunki barcha kristall turlari piezoelektrik va o'z piezoelektrikfunktsiyaga ega.

Kseramika mahsulotlarida piezoelektrik effektlar Ko'proq tarqalgan, ayniqsa ultrasonik titraydigan transduser mahsuloti qatori, aslida atomizatsiya filmi ular orasida kristalning turiga kirmaydi, ammo ularning hammasi piezoelektrik ta'sirga ega, aralashtirilishi mumkin emas, atomizatsiya filmi faqatgina seramikapiezoelektriy qismlar, Ba'zi odamlar g'alati bo'lishi mumkin, nega seramika? Ishning asosiy manbai, yuqori texnologiyali tashqi shisha qoplama va keramik sirni atmosferaga tushirilgan kino pyezoelektrik ta'siri bilan birlashtiradigan keramikvibratsiyali plastinka ajralish plyonkasi ichkarisidir.

Atomizlangan filmlarning bir nechta turlari bor, keramikatomizatsiyalangan kino bizning umumiyligimizdan biri, shuningdek ultrasonikatomizatsiya filmi, mikroskopikatomizatsiya filmi va boshqalar. Ultrasonikatomizatsiya filmi asosan sanoat mahsulotlarida ishlatiladi, chastotali tebranish printsipi, yuqori chastotali rezonans markazi, tebranishning suyuqlikli suv tuzilishi, suv purkagiga suyuqlik hosil qilish, yuqori bosimli nozik suyuqlikdagi suv tomchilarini shakllantirish, tuman hosil qilish uchun püskürtülür.

Kvartskristallaripiezoelektrikada bir xil bo'lib, ular ikki turdagi piezoelektrik ta'sirga ega, ijobiy piezoelektriklik va teskari pyezoelektrik effekt. Kristallagi ijobiy piezoelektrik ta'sir kristalli latta strukturasi ancha aniq bo'lib, o'zgarish yuz beradi, aksincha, ikki yuzalar turli xil miqdorda to'lovlarni ko'rsatadi, tashqi kuch va to'lovning katta qismi keyingi ish yuzasi ko'proq ko'rinadi.

To'lov belgisi tashqi kuch tomonidan tugaydi. Shu bilan birga, teskari pyezoelektrik. Bundan tashqari, kristalning oqimdagi o'zi, kristalning ortiqcha o'zgaruvchan elektr maydoni bo'lsa, piezoelektrikkristal o'zgaruvchan siqilish va o'zgaruvchan bo'ladi, shuning uchun mexanik tebranish ionli kristallar, ijobiy, salbiy ionlar muntazam ravishda konfiguratsiyaga ega.

Shunday qilib, kristalli polarizatsiyalizaryadning o'ziga xos momentini shakllantirish, shuningdek, havoga ta'sir qiladigan kristall, havo orqali kislorodni uzoq vaqt eroziya uchun, bu to'lovlar kristall yuzasiga, havo sirtdagi elektr tokini va tork paydo bo'lmaydi, ammo kristal mexanik deformatsiyaning paydo bo'lishida kristal panjarasi o'zgaradi, shuning uchun elektr potentsialining o'zgarishi, sirt polarizatsiyasi qiymati zaryad ham o'zgaradi, shuning uchun kristalli sirt Pozitiv yoki salbiy zaryad, piezoelektrik ta'sirga ega bo'lgan o'lchovli o'sishga ega.