Musiqiy ovoz rejissyorligi va informatika kafedrasi umurov nodir qosimovich

 
Nota shtillarini teskari ag‘darish va notani bir nota qatoridan ikkinchisiga 
o‘tkazish 
Nota shtilini teskari ag„darish uchun nota belgilab 
olinadi va xususiyatlar panelining «General» bo„limidagi 
«Flip» maydoniga bayroqcha o„rnatiladi. Natijada notaning 
shtili teskari ag„dariladi. Ushbu amalni tezkor klavishalar 
yordamida ham bajarish mumkin, buning uchun nota 
belgilanadi va «Х» («Ч») klavishasi bosiladi.
Fortepianoda ijro o„ng qo„ldan chap qo„lga yoki 
teskarisiga o„tishi mumkin. Boshqacha aytganda, notalarni 
bir nota qatoridan ikkinchisiga o„tkazish uchun «Ctrl+Shift+↑» («Ctrl+Shift+↓») 
klavishalar kombinatsiyalaridan foydalaniladi (↑ – pastki nota qatoridan 
yuqoridagiga, ↓ – yuqoridagi nota qatoridan pastkisiga).
Bir qo„ldan ikkinchi qo„lga o„tib ijro etiladigan taktlardagi ba‟zi nota 
qatorlarida pauzalar qolishi mumkin (rasmga qarang). Ushbu pauzalarni belgilab, 
«Delete» tugmasi bosilsa, ular yashirilgan holatga o„tadi. 
Notalarning guruhlari (triol, akkordlar)
Ko„p holatlarda musiqa matnlarida «triol» deb nomlanuvchi uchtalik nota 
guruhlari uchraydi. Triollarni hosil qilish uchun bo„lajak triol guruhining birinchi 

---

38 
notasi kiritiladi (1) (notaning o„rniga pauza ham qo„yish mumkin). Triol guruhi 
qaysi cho„zimda bo„lishiga bog„liq tarzda birinchi nota cho„zimi tanlanadi. 
Masalan, sakkiztalik triol guruhida birinchi nota sakkiztalik, choraktalik triol 
guruhida – choraktalik nota va hokazo bo„lishi zarur. Birinchi nota kiritilganidan 
so„ng «Ctrl+3» (2) tezkor klavishalar kombinatsiyasi bosilsa, belgilangan nota 
ustida triol guruhi chegaralari chizig„i va raqami hamda qo„shimcha pauzalar 
paydo bo„ladi (rasmga qarang): 
3-taktda ko„rsatilganidek triol guruhidagi pauzalar bo„lajak notalarning 
o„rnini to„ldirib turadi (3). 4-taktda esa barcha notalar terilgan bo„lib, triol guruhi 
hosil qilingan. Shunda triolning chegara chiziqlari avtomatik ravishda yo„qoladi 
(choraktalik va undan katta cho„zimlardagi triol guruhlari bundan mustasno) va 
faqatgina raqamli ko„rsatkich saqlanib qoladi (4). 
Hosil qilinadigan triollar guruhlarining xiliga qarab quyidagi tezkor 
klavishalar kombinatsiyalaridan foydalanish mumkin: «Ctrl+2» – duol; «Ctrl+3» – 
triol; «Ctrl+4» – kvartol; «Ctrl+5» – kvintol; «Ctrl+6» – sekstol va hokazo. 
Ammo, ba‟zi triol guruhlari 10 va undan ortiq notalardan iborat bo„lishi 
mumkin. Bunday triol guruhlarini hosil qilish quyidagicha amalga oshiriladi: 
guruhning birinchi notasi kiritiladi (1); «Create» menyusiga kirib (2), «Tuplet» 
buyrug„i tanlanadi (3); taqdim etiladigan oynadagi ma‟lumot kiritish maydoniga 
bo„lajak guruhning notalari soni kiritiladi (masalan, 12) va «ОК» tugmasi bosiladi. 
Shunda talab etilgan triol guruhi hosil bo„ladi (4). «Tuplet» buyrug„i oynasida triol 
guruhining chegaralarini va raqamini kerakli shaklda aks ettirilishini ham sozlash 
mumkin. 

---

39 
1 
2 
3 
4 
Triol nota guruhini sozlash ishlarini bajarish uchun 
xususiyatlar 
panelidagi 
«Notes» 
(Notalar) 
bo„limidan 
foydalanish mumkin (1). Ushbu bo„limning pastki qismida 
triollarni sozlashga mo„ljallangan ro„yxatlar mavjud (Tuplet, 2). 
Chap tomondagi ro„yxat yordamida belgilab olingan triol 
guruhining raqamini, nota belgilari bilan ifodalanishini ko„rsatish 
yoki yashirish mumkin. O„ng tomondagi ro„yxat yordamida esa 
triol guruhining chegara chiziqlarini ko„rsatish yoki yashirish mumkin.
Triol guruhlarining chegara chiziqlarini notalarning tepasidan pastki tarafiga 
tushurish yoki pastidan tepa tarafiga ko„tarish uchun chegara chiziqlari belgilab 
olinadi (1) va kompyuter klaviaturasidagi «Х» («Ч») klavisha bosiladi (2). 
Natijada triol guruhining chegara chiziqlari o„z o„rnini tepadan-pastga yoki 
pastdan-tepaga o„zgartiradi. 
Triol guruhlari ustida amallarni bajarishda notalarning tarkibiga ahamiyat 
berish lozim, chunki bir triol guruhida har xil cho„zimdagi notalar ishtirok etishi 
mumkin (rasmga qarang): 
Rasmda ko„rsatilganidek, birinchi taktda notalarning pauzalari qo„yilgan (o„n 
oltitalik, sakkiztalik, choraktalik pauzalar). Ikkinchi taktda esa triol guruhlari hosil 
1 
2 

---

40 
qilingan (pauzalardan iborat triol guruhlari). Uchinchi taktda esa turli cho„zimdagi 
notalarning har xil triol guruhlarida birlashishining ba‟zi variantlari namoyish 
etilgan.