Musiqa nazariyasi

 Turkum tuzilishida variatsiyalardagi mavzuning о‘zgarish darajasi 
ham rol о‘ynaydi
. Erkin variatsiyalar uchun oxiridan oldingi variatsiyada, odatda, 
vazmin sur’atdagi variatsiyada, mavzuni eslatish juda xos sanaladi, unday keyin 
keluvchi finalda mavzuga yaqinlik kam bо‘ladi. 
Final
kо‘pincha turkumni tugallovchi hamda asosiy tonallikka yoki 
mavzuga nomdosh tonallikka qaytaruvchi 
mustaqil pyesa bо‘lib
, murakkab 
shaklda yoziladi, to rondodan (masalan, Shuman. «Simfonik etyudlar», final) va 
hatto sonatagacha (masalan, P.Chaykovskiyning “Buyuk artist xotirasiga” Triosi, 
variatsiyalar finali). 
Soprano ostinato variatsiyalari
. Tutib turilgan kuylarga (Glinka)
variatsiyalar XIX asr о‘rtalarida rus xalq qо‘shig‘idagi kuplet variatsionlikni
rivojlantirgan rus kompozitorlari ijodida paydo bо‘ldi. Ular qator variatsion 

---

89 
turkumlar yaratdilarki, ularda kuy mavzusi mutlaqo aniq takrorlanadi, garmoniya, 
tembr va orkestr jо‘rligi esa variatsiyalanadi. 
Soprano ostinato variatsiyalari erkin (garmoniyani variatsiyalash) va qat’iy 
(jо‘rlik fakturasini qayta ishlash) usullarining о‘ziga xos birikmasi sanaladi. 
Soprano ostinato variatsiyalarning asosiy farqli xususiyati –mavzu 
qiyofasini belgilaydigan kuyning asosiy omil sifatidagi bosh rolidir. Boshqa barcha 
vositalar esa uni boyitadi xolos.
Bu variatsiyalar opera (jumladan, rus operasi) va, umuman, vokal ijodda 
keng tarqalgan. Ular aynan vokal musiqa uchun juda xos bо‘lib, 
variatsiyalangan bayt turlaridan
biridir (Glinkaning 
“
Ruslan va Lyudmila” 
operasidan “Fors xori”; Musorgskiyning “Xovanshchina” operasidan Marfaning 
“Isxodila mladeshenka” qо‘shig‘i ). 
Biroq bu kabi usuldan foydalanish cholg‘u musiqasida ham uchraydi 
(Glinka “Ruslan va Lyudmila”operasidan “Turk raqsi”).