Musiqa nazariyasi

О‘rta qism. 
Murakkab uch qismli shakl uchun о‘rta va chekqa qismlar
kontrastning mavjudligi tipik sanaladi.
Murakkab uch qismli shaklda kontrast darajasi va chuqurligi u yoki bu 
asarning uslubi, janri va g‘oyasi bilan bog‘liq ravishda turlicha bо‘lishi mumkin.
Murakkab uch qismli shaklda kontrast qator ifoda vositalari yordamida 
hosil qilinadi. Tematik kontrastdan tashqari, faktura kontrasti, orkestr asarlarida 
esa registr va tembrlar kontrasti xarakterlidir. Tonal kontrast ham shu jumlaga 
kiritiladi. 
Murakkab uch qismli shakl о‘rtalig‘ining ikki turi uchraydi: 
a) 
trio
– tarkibli uch qismli shaklning aniq strukturaviy rivojlanishga ega
о‘rta qismi. «Trio» atamasi shaklning ikkinchi qismi uch ovozga yozilgan paytdan 
mustahkamlanib qolgan. 
Trio, birinchi qism kabi, oddiy ikki yo uch qismli shaklda quriladi (istisno 
tarzida bitta davriya kо‘rinishidagi trio ham uchraydi: (Betxoven. Sonata № 7,III 
q.). 
Trio kontrast olib kiradi. U tematizmning keskin almashuvi, yangi 
tonallikning paydo bо‘lishi yoki lad maylining о‘zgarishi, bayon qilish 
xarakterining almashuvida о‘z ifodasini topadi. Trio ba’zan takrorlanadi. 
Trio kо‘pincha birdaniga, tayyorgarliksiz keladigan yangi tonallikda 
о‘tkaziladi. Klassiklar asarlardagi trio va chekka qismlar о‘rtasidagi tonal 
munosabatlar, odatda, turdoshlikning birinchi darajasi doirasidan chiqmaydi.
Major asarlarda trioda subdominanta (S—
F),
shu nomdagi (S—
s) 
yoki pa-
rallel minor (S—
a) 
tonalliklaridanfoydalanish tipik sanaladi
. 
Trio tonal yopiq, zero odatda, tо‘liq kadans bilan tugaydi.
b) epizod – 
о‘rtaliq mustaqil shaklga ega emas, u erkin ketma-ketlikda
keladigan qator tuzilmalardan iborat bо‘ladi.
Epizodning yana bir farqli xususiyati uning tonal noturg‘unligidir. Epizod 
uchun modulyatsiyalash, oquvchanlik, ba’zan repriza oldidan dominanta organ 
punktining paydo bо‘lishi tipik sanaladi. Epizodni triodan farqlab turadigan 
qator 
xususiyatlar 
(strukturaviy 
shakllanmaganlik, 
ishlanmalilik, 
tonal 
noturg‘unlik) bilan birga ular о‘rtasida umumiy jihatlar ham mavjud: har ikkisi 

---

82 
yangi, kontrastlovchi materialga quriladi, har ikkisi, odatda, (asosiy emas) epizodik 
tonallikda bayon etiladi.
Triodan farqli о‘laroq, epizod takrorlaymaydi. Epizod uchun о‘ziga xos 
jihatlar (oquvchanlik, erkin rivojlanish, variatsiyalilik) esa uni sonata turkumlari 
yoki lirik pyesalarning sokin qismlari uchun yaroqli qilib qо‘yadi. 
Epizodli murakkab uch qismli shakl klassiklarning turkumli asarlarining 
vazmin tempdagi qismlarida uchraydi (Betxoven. № 4 va 16 sonata). 
Murakkab uch qismli shaklning