Musiqa, badiiy grafika va mehnat ta’limi fakulteti badiiy grafika va uni o’qitish metodikasi” kafedrasi



Download 1,91 Mb.
Pdf ko'rish
bet5/11
Sana31.12.2021
Hajmi1,91 Mb.
#239887
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11
Bog'liq
mustaqillik davri ozbekiston sanati

 

 

 



 

 

 

 

 

 



 

 

 



 

 

 




 

 

1.2.Tasviriy sana’t janrlarining rivojlanishi 

 Portret  -  rangtasvir  janrlari  ichida  eng  qadimiylaridan  bo’lib,  kishilarning 

tashqi va ichki kechinmalarini tasvir orqali ochib beradi. Portret janrida ishlangan 

tasviriy  san’at  asarlari  bizga  musavvir  yashagan  davrni,  madaniyatini  xamda 

tasvirdagi  kishining  ruxiyatini  asarda  talqin  etadi.  Inson  qiyofasini  ichki 

psixologik olami bilan bog'langan hokla aniq, bir obrazda yaratilishi portret san'ati 

deb yuritiladi. Portretda insonning to'la gavdasi, yarmi yoki yuz qiyofasining faqat 

o‘zi  ham  bo‘lishi  mumkin.  Portret  yaratish  o'ziga  xos  murakkab  jarayon  bo’lib, 

insonning  anatomik  tuzilishidan  tortib  ichki  ruhiy,  ma’naviy,  shuningdek,  tashqi 

ko'rinishidagi barcha jihatlarini aks ettirishi bilan san’at darajasidagi asar bo‘lishi 

mumkin.  Darhaqiqat,  har  bir  insonning  ichki  dunyosi,  go‘zalligi,  tabiat  ato  etgan 

andazasi  mavjud.  Portretchi  rassom  odamlarga  xos  turli  harakatlarni  his  qila 

bilmog'i,  avniqsa,  odamning  qiyofasidagi  samimiylik  yoki  soxta  jihatlarni 

tasvirlay bilish qobiliyatlariga ega bo

lishi kerak. 



Tasviriy  san’atning  portret  janri  insonning  ma’naviy  qiyofasini  o'zida 

ifodalashi  bilan  san’atning  boshqa  sohalaridan  birmuncha  farq  qiladi.  Portret 

san’atini  yaratishda  bebaho  yutuqlarni  qo‘lga  kiritgan  buyuk  rassomlardan 

Kamoliddin  Behzod,  Leonardo  da  Vinchi.  Rembrandt,  shuningdek,  o‘zbek 

rassomlaridan  Abdulhaq  Abdullayev,  Rahim  Ahmedov,  (Shingiz  Ahmarov  va 

boshqa bir qancha rassomlarni misol qilib keltirish mumkin. 

Avtoportryet  -  portryet  janrining  ko’rinishlaridan  biri  bo’lib,  musavvir 

o’zining tashqi  qiyofasini o’zi tasvirlaydi.  

     Abdulhaq  Abdullaev  -  O‘zbekiston  xalq  rassomi.1918  yilda  Turkistonda 

tavallud  topgan.  Portret  san’ati  ustasi.  Abdulhaq  Abdullayev  portretchi  rassom 

sifatida  tanilgan  bo'Iib,  lining  asarlari  chuqur  ruhiy  kayfiyatni  aks  ettirishi  bilan 

ajralib turadi.  

Alisher  Navoiy  obrazi  ustida  bu  rassomchalik  ko‘p  mehnat  qilgan  san’at 

ustasini tasviriy san’at vakillari ichida topish amri mahol bo‘lsa kerak. “Bir necha 

nusxada  chizilgan  Alisher  Navoiy  portreti  o'zining  mo'tadilligi,  sofligi  va  ruhiy 



 

 

dunyosining boyligi bilan ajralib turadi. Bunda rassomga xos romantik tuyg'u bilan 



tasvirlanmish shaxsning ruhiy dunyosini chuqur tushunish qobiliyati bir-biri bilan 

uyg‘unlashib  ketadi”,-  deb  ta’riflaydi  Tilab  Mahmudov.  Rassom  o‘z  ustida 

tinimsiz  ishlar  ekan  shogirdlariga  ham  haqiqiy  ijodning  natijasi  tinimsiz  mehnat, 

astoydil izlanishlar evaziga chiqishini amalda isbotlab kelmoqda. 

Yil  sayin  tasviriy  san'at  sohasiga  bir  qator  yangi-yangi  asarlar  kirib  kela 

boshladi.  Bu  borada  mahaliiy  rassomlardan  Rashid  Temurov,  Sapog' 

Muhammedov,  Zokir  Inog‘omov,  Rahim  Ahmedov,  Mannon  Saidov  kabi 

ijodkorlarning  faoliyati  kengroq  ko‘zga  tashlana  boshlaganini  ko'ramiz. 

Manzarada  R.  Temurov,  Z.Inog'omovlar  ijodiv  muvaffaqiyatlar  qozondi.  R. 

Ahmedovning  tematik  kompozitsiyalari,  natyurmort  va  bir  qancha  portretiari 

tomoshabinlar  qalbiga  yoqimli  kayfiyat  ulashdi.  Rahim  Ahmedovning  ijodidagi 

o'ziga  xoslik  izlanish  -  o‘zbek  tasviriy  san’atida  alohida  bir  maktab  bo‘!ib 

shakllanganligi ma'lumdir. 

Malik  Nabiev  O‘zbekiston  xalq  rassomi,  professor.  “Hayotda  o‘z  qo‘shig‘ini 

topa  olgan,  uni  betakror  ohangda  ko'pchilikka  manzur  qilib  kuylay  olgan 

san'atkorni  baxtli  desa  bo'ladi”,-  deb  ta’kidlagan  edi  taniqli  rassom  O‘rol 

Tansiqboyev.  

Yoshligidan  tarixiy  mavzularga  bo'lgan  qiziqish  va  harakatlari  zoe  ketmadi. 

Vaqtlar o'tishi bilan rassomning tarixdan hikoya qiluvchi ranglavha, chizma-tasvir 

va  kichik  kompozitsiyalari  katta-katta  polotnolarga  aylandi.  Ayniqsa  mustaqillik 

yillarida Malik Nabiyev o'z asarlarini tarixiy voqealar mazmunini aniq ifodalashga 

harakat  qiladi.  Biz  bu  haqda  kurs  ishimizning  ketingi  bobida  kengroq  ma’lumot 

berishga harakat qilamiz.. 

Manzara  -  janrdagi  asarlarda  borliq,  tabiatdagi  ko’rinishlar  xaqqoniy  aks 

ettiriladi. Manzarada faqatgina narsa va voqyealar emas, balki  musavvirning  ichki 

kechinmalari  xam  ifodalanadi.  Ayrim  musavvirlar  vodiylarni,  tog’u-toshlarni 

tasvirlashga  ishqiboz  bo’lsalar,  boshqalari  dengiz  manzarasini  tasvirlashda 

moxirdirlar.  Manzara  janri-tabiatning  turli  ko'rinishlarini  tasviriy  san’atda  aks 




 

 

ettirilishidir.  Tog’,  o'rmon,  dengiz,  shahar  va  qishloq  manzalarining  ko‘rinishlari 



aniq  bir  mazmunni  anglatsa  bunday  asarlar  manzara  janriga  tegishlidir.  Gap 

manzara janri haqida ketar ekan, manzaraning mohir ustalari Klod loren, Shishkin, 

Levitan, N.Karaxan, Isfandiyor Haydarov  va boshqa  mashhur rasso’mlaruj ijodini 

bu 


borada 

misol 


keltirish 

mumkin. 


Manzara 

janrida 


musavvirlardan 

O’.Tansiqboyevning “O’zbekistonda mart”, “Jonajon o’lka”, “Mening qo’shig’m”, 

N.Kashinaning  “Tog’da  baxor”,  Z.InoІomovaning  “Arpa  o’rimi”,  “Choyga”, 

R.Temurovning  “Bibixonimda  baxor”,  “Ulug’byek  madrasasi”  asarlari 

mualliflarga shuxrat keltirdi.  

Natyurmort - frantsuzcha so’z bo’lib, “jonsiz tabiat” degan  ma’noni anglatadi. 

Bu  janrda  musavvir  asosan  insonni  o’rab  turgan  atrof  muxitdagi  narsalar, 

turmushda  qo’llaniladigan  buyumlar,  oziq-ovqat  maxsulotlari,  gullar,  meva  va 

boshqalarni tasvirlaydi. U o’z asarida tevarak-atrofdagi narsalarni tasvirlash orqali 

uning  xaraktyerli  xususiyatlarini,  voqea qaysi davrda  g’oya berayotganligini  ham 

ko’rsata  oladi.  Odamlar  hayotida  ishlatiladigan  buyum-narsalar,  sabzavot  va 

mevalar, asbob- uskuna kabilarga o'xshash namunalarning tasviri muayyan shakl- 

da chizilishi mazkur janrga xos. Ma’lumki, har bir rassom tasviriy san'at sir'iarini 

o'rganishni  natyurmort  ishlashdan  boshlaydi.  Buyumlar  va  narsalar  shaklini. 

formasini,  xarakterli  o‘zlashtirish  san’atning  boshqa  jihatlarini  va  turlarini 

o'rganishdagi  dastlabki  boqlardir.  Lekin  bu  natyurmort  san'at  sifatida  faqatgina 

boshlang‘ich  vazifa  bo'lib  qoladi,  degan  ma'noni  bermaydi.  Vaholanki, 

natyurmоrtning  san'at  darajasida  у  a  rati1ishi  o'ziga  xos  murakkab  va  katta 

maktabni  talab  qiladi.  Tasviriy  san'at  tarixida  Vil’yam  Klass  Xedajan  Batist 

Simon  Marden,  Frans  Snayders,  Yanvatf  Geysum,  Rahim  Ahmedov,  Akmal 

Ikro’ljonovlarning o‘z o‘rni bor. 

 Taniqli  ijodkor  musavvirlardan  L.Salimjonova,  G’.Abduraxmonov  va 

boshqalar natyurmort janrida barakali ijod qilmoqdalar.  

Tarixiy  janrda  ishlangan  suratlar  orqali  biz  uzoq  o’tmishda  bo’lib  o’tgan 

voqea-hodisalar, tarixiy shaxslar, xalqlarning turmush madaniyati bilan tanishamiz. 

Tarixiy janrning ko’rinishlaridan biri jang (botal) manzaralaridir.  




 

 

Botal  janr  -  “botal”  frantsuzcha  so’z  bo’lib,  “jang”,  “urush”  ma’nosini 



bildiradi.  U  jang  manzaralarini  o’zida  aks  ettiradi.  Bu  janrda  jang  va  harbiy 

yurishlar  manzarasi  asosiy  o’rinni  egallaydi.  Botalist  -  rassomlarning  asarlarida 

jangchi  obrazi,  uning  qaxramonligi,  mardligi,  jasorati  hamda  o’z  ona  Vataniga 

bo’lgan  cheksiz  muhabbati  ifodalanadi.  Leonardo  da  Vinchi,  M.B.Gryekov, 

G.K.Savitskiy,  A.A.Dyeynyeka,  V.V.Volkov  va  boshqalar  ana  shunday 

musavvirlardandir.  Taniqli  ijodkor  M.Nabiyevning  “Spitamyen  qo’zg’oloni”, 

musavvir 

R.Rizamuxammyedovning 

“Muqanna 

qo’zg’oloni”, 

musavvir 

T.Sodiqovning  “Tumarisning  qasosi”  nomli  asarlari  bunga  yorqin  misol  bo’la 

oladi.  

Animalistik  -  janr  o’zgacha  tasviry  san’at  turidir.  U  lotincha  “anima”, 

“hayvonot  olami”  degan  ma’noni  bildiradi.  Animalistik  rassom  hayvonot 

dunyosiga zo’r  qiziqish, sevgi va mahorat bilan yondoshadi.  

Hayvonot dunyosi  ibtidoiy odamlar hayotida katta ahamiyatga ega bo’lgan. 

o’sha  davrda  ular  g’orlarining  devorlariga  kiyik,  qutos,  mamontlarning  suratlarini 

chizganlar.  

Qadimgi  Yaponiya  va  Xitoyda  xayvonlarning  tasvirlari  dyekorativ  naqshlar 

tuzishda hamda monumyental kompozitsiyalar yaratishda asosiy hisoblangan. XVI 

asrga kelib hayvonot olami anatomiyasini buyuk musavvirlar Lyeonardo da Vinchi 

va A.Dyuryerlar ishladilar.  

Keksa    haykaltarosh  va  grafik  musavvir  V.A.Vatagin  o’zining  asarlarida 

to’rt   oyoqli dustlarini  haqqoniy va ishonchli tasvirlaydi.  

Maishiy  janr:  tasviriy  san’atda  bu  janrdagi  asarlar  kishilarning  kundalik 

hayotini,  turli  voqyealarni  o’zida  mujassamlashtiradi.  Aksariyat  rangtasvirda  aks 

etuvchi  maishiy  janr  ilk  bor  XVII  asrda  yashab  ijod  etgan  Golland  rassomlari  - 

Pityer  dye  Xox,  Ostadye,  Styen,  Tyerborx,  Vermyer  kabilar  ijodida  namoyon 

bo’ladi.  Realist  rassomlardan  P.Fedotov,  V.Perov,  V.Maksimov,  V.Makovskiy, 

K.Savitskiy,  I.Repin  kabilar  maishiy  janrning  taraqqiyotiga  katta  xissa  qushdilar. 

O’zbek  rassomlaridan  R.Axmedov,  M.Saidov,  Z.Inog’omov,  R.CHoriyev, 

G’’.Abduraxmonovlar  ham shu janrda barakali ijod etganlarlar. 



 

 


Download 1,91 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish