Murtazayev saidmurodxon saidaloyevich murtazayev saidalo murtazayevich bolalar fakultet terapevtik

 
O`tkir cho`qqi (apikal) periodontit 
Periodont to`qimasining bu xil o`tkir yallig`lanishi bolalarda umumiy o`tkir pulpit 
jarayoni natijasida yuz berishi mumkin. Bu hol, ayniqsa yosh bolalarda organizmning 

---

20 
ba’zi bir sabablarga ko`ra kuchsizlanishi, qaysiki kasal tish ildizlari to`liq 
shakllanmaganligi oqibatida kuzatiladi. Kattaroq yoshdagi bolalarda esa immunologik 
himoya qobiliyati susayishi va pulpa to`qimasining antigenga (mikroblarga va ularning 
toksinlariga) nisbatan sezgirligining keskin oshishi asosida sodir bo`lishi mumkin. 
Ko`rsatilgan hollarda tish yumshoq to`qimasi tezda nekrozga uchraydi va yallig`lanish 
jarayoni periodont to`qimasiga yoyiladi. Shakllanmagan keng ildiz kanali orqali 
mikroblar va ularning toksini periodont to`qimasida o`tkir cho`qqi periodontitni vujudga 
keltiradi. Kasallikning birinchi alomati og`riq hisoblanadi. Og`rik sababsiz boshlanib, 
to`xtovsiz tarzda kuchaya boradi, tish atrofi to`qimalari qizarib shishadi, paypaslaganda 
kuchli og`riq seziladi. Bolaning tana harorati ko`tarilib, 38-39° S ni tashkil etadi. 
Umumiy zaharlanish alomatlari paydo bo`ladi. Bola holsizlanadi, sovuq ter bosadi, 
rangi oqaradi, ovqatdan bosh tortadi. 
Kasallangan tishni ko`rikdan o`tkazilayotganda uncha katta bo`lmagan kariyes 
kovagini ko`rish mumkin. Tishga zond yoki qisqich tekqizilganda kuchli og`riq paydo 
bo`ladi va tish likillab qimirlab qolishi mumkin. 
Ana shunday holat qayd qilingan paytlarda bemorga kechiktirib bo`lmaydigan 
zarur mutaxassis yordami ko`rsatilmasa, kasallangan tish joylashgan jag` sohasida 
suyak usti pardasining yallig`lanishi (periostit) va ba’zi bir hollarda jag` suyagining 
o`tkir yiringli yallig`lanish jarayonlari (osteomiyelit) kelib chiqishi extimoldan holi 
emasdir. Yuqorida ko`rsatilgan jarayonniig zo`rayishi mutaxassisdan og`rigan tishni 
olib tashlashni taqozo qiladi va bu yallig`lanish jarayoni havfli oqibatlarining oldini 
olishi mumkin. 
O`tkir cho`qqi periodontitda birinchi murojaat paytida kasallangan tish pulpa 
kovagi kengaytirilib ochiladi. Ildiz bo`shlig`i chiriy boshlagan nerv-tomir tutamidan 
pulpaekstraktor yordamida baratarf etiladi va oxistalik bilan antiseptik moddalar 
shimdirilgan paxta turundalar yordamida yuvilib, tish kovagi ochiq holda qoldiriladi, 
Yallig`lanish jarayoni kuchli klinik belgilar, ayniqsa zaharlanish alomatlari bilan 
kechgan taqdirda bemorga ichish uchun mikroblarga qarshi ta’sir kuchiga ega bo`lgan 
(antibiotik) dori-darmonlar buyuriladi. Shu bilan bir qatorda organizm sezgirligini 
kuchsizlantiruvchi dori-darmonlarning ham tavsiya qilinishi jarayonning tezda 
pasayishiga va bemor ahvolining birmuncha tezroq yaxshilanishiga olib keladi. Agar 
ko`rsatilgan yordam yallig`lanish jarayonining pasayishiga olib kelmasa, og`riq tish 
atrofidagi yumshoq to`qimalardagi o`zgarish kuchaysa, shish kattalashsa, bunday holda 
tish-lunj yoki tish-lab burmalari jarroxlik yo`li bilan kesilib, yiringli ekssudatga yo`l 
ochiladi. Ana shunday og`ir ahvolga tushib qolgan maktab yoshigacha bo`lgan 
bolalarga kasalxonalarga yotib, davolanish tavsiya etiladi. 
Bemorning ahvoli bir muncha yaxshilanib, og`riq pasaygandan keyin tish ildizi 
kanallari qayta yuviladi. Ildiz kanallari yallig`lanish jarayoni qaytgandan keyingina 
plombalanadi. Boshqa sabablar natijasida yuz beradigan o`tkir cho`qqi periodontiti 
birmuncha yengil kechadi. Kimyoviy jarohatlar asosida vujudga keladigan o`tkir 
cho`qqi periodont yallig`lanishi ko`pincha arsenat kislotasi ta’sirida kelib chiqadi. 
Bunga tish pulpasini o`ldirish maqsadida mo`ljaldan ko`proqq hajmda arsenat 
kislotasini ishlatish, uni o`z vaqtida olib tashlamaslik yoki shu muolajadan keyin 
davolanishni davom ettirmaslik hollari sabab bo`ladi. Bunday hollarda bolalar chaynov 

---

21 
paytida og`riq paydo bo`lishiga shikoyat qilishadi. Tish atrofi to`qimalarida esa deyarli 
o`zgarishlar sezilmaydi. Tishni tukillatib ko`rganda (perkussiya) juda kuchsiz og`riq 
alomatini sezish mumkin. Bunday hollarda og`rigan tish pulpa bo`shlig`i kengaytirilib 
ochiladi. Toj va ildiz kovagidan tish yumshoq to`qimasi (pulpa) olib tashlanadi (ildizi 
shakllanmagan tishlar bundan istisno). Ildiz kanali 3% li vodorod peroksidi, unitol 
shimdirilgan paxta turundalar bilan yaxshilab yuvilib, ildiz kanaliga 4-5 kunga 5% li 
yod nastoykasi va qalampirmunchok moyining 1:1 nisbatdagi aralashmasi shimdirilgan 
turunda qo`yiladi. Tish kovagi suvli dentin yordamida vaqtinchalik berkitiladi. Bir 
ildizli doimiy tishlar bo`yalmasligi uchun bu maqsadda kamforafenol yoki Platonov 
suyuqligini ishlatish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Tish ildizlari tukillatib ko`rish 
paytida og`riq sezilmaydigan bo`lganidan keyingina plombalanadi. 
Bolalarda xuddi katta yoshdagi kishilardagidek ildiz kanali plombalanayotganda 
ortiqcha plombaning ildiz cho`qqisidan tashqariga chiqish hollari ham davolanayotgan 
tishda og`riq paydo bo`lishiga, milk qizarib shishishiga sabab bo`lishi mumkin. Bunday 
hollarda tish atrofi to`qimasiga fizioterapevtik (flyuktuorizatsiya, darsonvalizatsiya) 
muolaja, ichish uchun esa analgin yoki boshqa bir og`riq koldiruvchi tabletkalar 
tayinlanadi. 
Ko`pgina hollarda bolalarning yiqilib tushishi, urilishi natijasida tishlarga kuchli 
zarba yetkazish mumkin. Bu esa tish periodonti yallig`lanishiga sabab bo`ladi. Bunday 
sharoitda dastlab shu tish pulpa to`qimasining tirik yoki o`lik ekanligini aniqlash lozim. 
Buni amalga oshirish uchun EOD (elektroodontodiagnostika) usulidan foydalanib, 
kasallangan tishga nisbatan simmetrik joylashgan sog`lom tish pulpasining ta’sir 
etayotgan elektr tokiga nisbatan sezgirligi aniqlanadi. Bunda pulpaning elektr tokiga 
nisbatan bolaning yoshiga qarab o`zgarishini nazarda tutmoq darkor sog`lom tishda 
elektr tokiga nisbatan sezgirlik me’yori aniqlangandan so`ng, kasal tish sezgirligi sinab 
ko`riladi. Kasal tishda sezgirlik doimiy tokka nisbatan 150 mikroamperdan past bo`lgan 
taqdirda ham tish toj bo`shlig`ini ochish (trepanatsiya) uchun shoshilmaslik kerak. 
Shikastlangan tish liqillab qolgan bo`lsa, uni tez qotadigan plastmassa shinalar 
yordamida yonidagi sog`lom tishlarga mahkamlash zarur. Bemorga yallig`lanishga 
qarshi dori-darmonlar tavsiya qilinadi. Shifokor 2-3 hafta mobaynida bemor ahvolidan 
xabardor bo`lib, tishning sezgirligini EOD usuli bilan kuzatib boradi. Agarda tish 
pulpasining elektr tokiga nisbatan sezgirligi sog`lom tish sezgirligi ko`rsatgichiga 
yaqinlasha borsa, bu xol pulpaning tirikligidan darak beradi. Mabodo shikast yegan tish 
sezgirligining pasayib borish holati qayd kilinsa, u xolda tish tojsi trepanatsiya qilib 
ochilib, ildiz kanali ulgan pulpadan bartaraf etiladi. Antiseptik eritmalar bilan yuvilib, 
quritilgan ildiz kanali plomba materiali bilan to`ldiriladi va tish kovagi doimiy plomba 
bilan berkitiladi.