Муратбай нызанов ашык

ЭДИУЛИМ!
Бул дэптерди мен не д еп атауды да билмей отырман. 
Кунделик деуге еле бала кеулимде тунтыш пайда бол 
F a n , 
керек десе езиме де жумбак сезимлеримди арадан жети жыл 
еткерип K,aFa3Fa гу си р и п аты рм ан . С оны н ушын буны 
«Журек сырлары» деп атайман ба, яки «Дебдиу» деймен бе, 
кулласы... билмеймен! Ж аксысы, ат коймаганым макул емес 
пе?:
Бирак, бул д эптерим сизге барып жете ме, жетпей ме - 
ояьы да нэм элим . Себеби, агаларым менен женгелеримнен 
жасырып, т ы к к ы ш л ап ж азы п журген дэптерим бир кун 
болмаса бир кун крлга тусип калса, аухалым не кешеди?! 
Ондайда мен езимди уяттан тута алмай, жас емиримди казан 
етиуге д е й и н б а р ы у ы м м у м к и н . О нда бир киш кене 
кызалактьщ сизди биринш и марте керген пайыты — сол он 
уш ж асы н ан б асл ап б ар б а л а л ы к сезими менен жаксы 
кергенлиги, бул балалы к сезим кун-куннен ержетип, бара- 
бара мухаббатка айланганлы гы , онын сизди босаганыздан 
ш ы к к ан н а н б а с л а п у й и н и н ту сы н ан ети п кеткенш е, 
жумыстан кайтканьщ ы зда болса есигинизден ишке кирип 
кеткен ш е е з у й и н и н б о с а г а с ы н а н бир аягы н сыртка 
шыгарып турып к е зи м енен гузетип калатугын сыры ези 
менен бирге кем иледи. С из де оны хеш уакытга ойламай, 
хетте кыяльщ ы зга да алмастан емир суре бересиз. Себеби, 
мен сизди неге бунша езим е жакын керетугынлыгымды хеш
17

---

б олм аса к е зк а р а с ы м м енен де б и л д и р е а л м а г а н м а н
AHHFbipaFbi, сиз менин кезкарасыма хеш уакы тта итибдп 
бермегенсиз дегеним дурысырак болар.
Сизин маган кэйериниз унады?!
Билмеймен!
Не ушын мен сизди дэслеп балалы к, с о н аш ы клы к 
сезимлери менен жаксы кердим?!
Билмеймен! Оллагер билмеймен!
Мен ямаса тез бойжеткен, женилтек кыз ба едим?!
Як! Хеш кандай! Мектепте болып, яки кон сы -коб ад а 
болып, ер балаларга сирэ тисимнин арын керсетпегенмен. 
Олар маран уна^щ хэрекет етер, ал, мен болсам баска биреуге, 
баска бир инсанра унаура жан-журегим менен кулш ынар 
едим. Эттен сол «баска бирсу» буннан путкиллей бийхабар, 
кунделикли ез тэшуиши менен жасар еди. М енин киш кене 
рана ж ан ы м а хазар беретукын да усы е л е у с и з кал а 
беретугыным еди дэ! Бул сиз единиз! Мен хеш ойьщ а кирип 
шыкпайтурын инсан — сиз единиз эдиулим! Булан хеш 
екпелемеймен! Акыры, тэбийрый лой, жасы жетип, бойжеткен 
кызлардьщ нэзериндеги боз жигиттин ш аппаттай кызла 
ышкы нэзери менен карауы инсаптан ба? Мен инсапсы з 
сизден соны кутер едим!
М ендеги бул алагадашылык, усы бир лаззетли сезим 
жаныма тынышлык бермей куннен-кунге гурлеп алысар еди. 
Бул сезимлердин кутилмегенде пайда болыуына сизлердин 
бизин кешемизге кешип келиуиниз себепши болды. Бары- 
жолы жигирма сегиз шанарактан ибарат басы берк кеш енин 
он ушинши жайында бизлер, ал жигирмаланшы ж айы нда 
сизлер келип жасай басладыныз.
— Кептилеудин жайына бир максымнын елтиси жаллыз 
б аласы м енен кеш и п келип ти ,— деген хабар ш ы ккан да 
консы-кобалар да, бизин уйдин иши де онша итибар берген 
жок. Соларра косылып мен де! Бирак сизлер тез арада кезге 
тусе басладыныз. Балким, сизлерди тунгыш итибарра алган 
мен шырарман.
Б и р кун и сол ж и гирм алан ш ы уйден колына сулы у 
портф ель услаган, устине ак кейлек, кара шалбар кийген, 
суксурдай бир жас жигит 
ш ы р ы п
, 
бизин уйге карай, 
я р н ы й
к е ш е н и н б а с ы н а к а р а й к ел е берди. Оран б и р д е н
18

---

нэзеримнин, тускени, ол пайытлар ер адамлар кебинесе сур 
яки ш э т л е н к и к е й л е к к и й е р , у л к ен и р ек бир кенседе 
ислейтугын адам болмаса колына бундай портфель усламас 
еди. С о н л ы к т а н м ен си зд и ж урттан озгеш е кери п вз 
есигиннин босарасынан ш ы кканнан баслап, кешенин ана 
басына барданша кези м менен гузетип ш ьтарып салдым. 
Усы азрана уакыт иш инде сизин узын бойлы келбетинизди, 
кыр мурын жука жузинизди, койыу кара касынызды, кораз 
кекилиндей ерленип, из бети толкын-толкын болып кеткен 
муйиздей кап -кара ш аш ларыцызды кезим менен субретке 
алран едим. Сууретке алдым да, хэм буны мен хэр куни езим 
б и л м еге н х а л д а д а у а м ете б е р д и м . С и зд и еле де 
жакынырактан кер и п хэм билип алыуда тырыстым. Мен 
бэлким онда сизди ж аксы кери п каламан деп ойламаран 
шыгарман, бирак негедур ж акы ннан кергим келер еди.
М ен б и л ген ер ад а м л а р д ы н к ей л е к л ер и н и н жагасы 
бослау болып, ол гаде кайрылып, геде жыйрылып турар еди. 
Ал, си зи н к е й л е г и н и зд и н жадасы пы ш акты н кырындай 
дузиу хэм катты ек ен ли ги , ол мойньщызра тийер-тиймес 
болып туратурынлыры алы стан -ак беп-белгили еди. «Бул 
адам н ы н к е й л е г и н и н ж арасы хеш у а к кирлемейтуры н 
шырар» деп бир ойласам , екинш и ойым «бундай кейлекти 
OFaH ким берди екен» деген тусиниксиз сауал менен бэнт 
еда.
Сиз папирос шегер единиз. Ол акытлары папирос шегиу 
де ез ал д ы н а б и р м э р т е б е б о лд ы . Б э л к и м сон н ан ба, 
билмеймен, п ап ирос ш ек кен и н и зд и н ези дым жарасыклы 
керинип кетти м аган. П апи росы н ы зды гэ он езиуинизге, 
гэде ш еп е зи у и н и з г е т ы д а р ы п , ар асы н д а кум арланы п 
т арты п -тарты п а л а с ы з д а , к е й и н бир кол ы н ы зга алып, 
ишиниздеги ж уткан тути нин изд и узак уакыт сакдап турар 
единиз. Мен болса сизди енди шакалады-ау, енди шакалады- 
ау деп коркып тураман. Бир уакытлары мурньщыздан дуп- 
дузиу болып урленген дем м енен ш ы ккан акш ыл тутинди 
кергенимде кеулим ж ай табады.
Бир куни б и з и н у й д и н тусы н а келгенде калтаныздан 
улкен папирос кутысын ШБиарып, оннан бир данасын алып 
тутаттьщыз. Кутыда калдан акырды ш ылым кусайды, кейин 
б о са г а н
к у т ы н ы
к э й е р г е
т а с л а р ы н ы з д ы
би л м ей
19

---

колайсызланып калдьщыз. Кешемиз жолга кагаз тасламастай 
ж удэ аза д а ем ес еди. С онда да б а с к а л а р д ы ц и сл еген
и ти б ар сы зл ы к ы н т э к и р ар л ам ай , куты ны ж асы рранд ай 
колайлы ж ер изледини з. Усы р е т -а к с и зи н баскаларра 
уцсамайтугын езгешелигинизди бала журегим менен ацлап 
ж е т т и м д эм д эу ес и м к е л и п к е т т и . Б е р и н е н д е сиз 
тасламакдлы болган кутыны колыма услап кериуге болтан 
кумарлык устин келди.
— Босакан кутьщызды макан берин!— дедим жууырып' 
барып.
Сиз ез исинизден езиниз уялып кеттиниз.
— Койын, сизге буны услаука болмайды,— дединиз де 
оны кольщ ыздын артына жасырып, ж урисинизди дауам 
еттиниз. Мен болсам кутыдагы TayFa уксаган бир сууретги 
ан ы к кер е алмаганыма еки н и п кала б ерд им . И лаж сы з 
изиниэден гузстиуди дауам етгим. Сиз тум-туска каракышлап 
сон колыныздагы папирос кутысын к е ш е н и н басы нда 
тукымнан кегерип есип турран орысы сип сен и н арасына 
калды рды н ы з. Мен кеш еден буры лы п к е т к е н и н и зш е
жасырьшып кзрап турдым да, кейин жууырып барып кутыны 
алды м . Ол д эп т е р д и н я р ы м ы н а т е н л е с у л к е н л и к т е , 
сыртында бир жигиттин 
acnaH Fa 
ат секиртип турран :уурет 
\
теменинде болса «Казбек» деген жазыуы бар ка газ куты екен. 
Кутыны кейлегимнин ишине жасырып, уйге алып келдим. 
Адам ж окта оны и й и с к е л е п к е р д и м . О н н а н е к п е н и
туншыктыратутындай ашшы ийис келер еди. Сонда да мен 
оны кумарланып ийискелеп-ийискелеп алдым да, кейин ез- 
езимнен коркып кеггим. Бул ийисти мен сенин ийисин деп 
кабьш еткен едим. Солай етип, мен ем и ри м н и н иш инд1* 
биринши марте еркек ийисин ж акы ннан с ези н д и м деп 
тусиндим, тусиндим де бул исиме катты уядцым. Себеби, мен 
еле бэлэгат жасына жетпеген еспирим едим. Бэрибир менин 
бул коршнышымды кумарлык женип, «Казбек» кутысын 
жасырып койран жеримнен уакти-уакты алып ийискеп турар 
едим. Макан езгеше бир лэззет башшлайтурын еди сол ийис 
Бир куни «Казбек» кодра тусип калды. Апам китапларымды 
жыйнап журип, кутыны тауып алыпты. Кеште эжараларыма 
улкен «тергеу» басланды.
— Кэне, кайсысьщ жасырып шылым ш егип журсиз?
20

---

Ожараларым ан-тан!
— Бизлер шекпедик! —дейди шыжа-пыжа болып.
— Онда ким?! Кемпир хэлиме мен шеккен шьтарман 
ямаса?!
Бул