Murakkab sharoitlarda neft va gaz quduqlarini qazish

7.3. Tamponaj sementlari

Tamponaj sementlari bog‘lovchi moddalar (portlandsement, shlak, ohak), minerallar (kvarsli qum, asbest, gil, shlak), organiq moddalar (sellyuloza, ishlab chiqarish chiqindilari)dan tashkil topgan.

Bog‘lovchi moddalarning turlariga qarab sementlar quyidagi guruhlarga bo‘linadi:

1) portlandsement asosidagi tamponaj sementlari;

2) domina shlaklari asosidagi tamponaj sementlari;

3) ohak-qum aralashmalari;

4) boshqa tamponajlash sementlari.

Qo‘llanish sharoitlariga qarab tamponaj sementlari qumli, tolali, gel-sementli, sulfat tuzlariga barqaror, kengayuvchi, yengillashtirilgan, suv emulsiyali, neft-sementli bo‘ladi.

Hozirgi vaqtda tamponaj sementlarining quyidagi nomenklaturasi aniqlangan.

1. Sovuq va issiq quduqlar uchun tamponaj materiallari. Odatda, quduq tubi harorati yuqori bo‘lgan chuqur quduqlar uchun qo‘llaniladigan sementlarning qotishiga 1 soat 15 min vaqt ketadi. Ularni 100-1200S haroratda 2 kechayu-kunduz saqlansa, mustahkamligi 1,8 MN/m² (18 kgs/sm²) ga teng bo‘ladi. Bu sementlarning qotish darajasi konsistometr yordamida aniqlanadi.

2. Yengillashtirilgan tamponaj sementlari – zichligi 140-1650 kg/m³ bo‘lgan eritmalarda qo‘llaniladi. Yengillashtirilgan tamponaj eritmalari sifatida gillar yoki gidravlik qo‘shimcha (penza, distomin, trepel, opoka) lar ishlatiladi

3. Og‘irlashtirilgan tamponaj sementlari – sement klinkeri (40%) bilan gematit (60%) ning birgalikdagi mahsuloti. Ularni zichligi 2200 kg/m³ bo‘lgan og‘irlashtirilgan gilli eritmalar bilan burg‘ilangan quduqlarni sementlashda qo‘llaniladi.

4. Tolali sementlar – kichik bosim ostida darzli qatlamlarga sement eritmalarining kirish chuqurligini kamaytirish talab qilingan sharoitlarda hamda yuvish eritmalarining yutilish zonalarini tugatishda qo‘llaniladi. Bu sementlarning 120⁰C haroratda mustahkamligi 1,8 MN/sm² (18 kgs/sm²) teng bo‘ladi.

5. Qumtoshli tamponaj sementlari – sement-klinker maydalangan aralashmasi bilan qumning birgalikdagi mahsuloti. Bu sementlar qatlam suvi tuzlarining ta’siriga qarshi yuqori barqarorlikka ega va sement toshi bilan tog‘ jinsining zich kontaktda bo‘lishini ta’minlaydi.

6. Kengayuvchi sementlar – qotish jarayonida bu sementlarning hajmi o‘zining dastlabki hajmiga nisbatan 2%gacha kattalashadi. Odatda sementning bunday qotishi natijasida quvurlar orti buhitida bosim oshadi. Bu esa sement eritmasining zich va mustahkam halqa hosil qilishini ta’minlaydi.

7. Putssolan sementlar – o‘rtacha chuqurlikdagi quduqlarning mustahkamlovchi quvurlari birikmalarini sementlashga mo‘ljallangan. Putssolan sementi portlandsement klinkeri va nordon gidravlik qo‘shimcha (putssolan, trepel, diatomit) lardan tashkil topgan gidravlik bog‘lovchi modda hisoblanadi. Bu sement chuchuk va sulfat suvlarida katta suv o‘tkazuvchanlik va yuqori barqarorlik xossalariga ega.

8. Gil tuproqli sementlar tez qotuvchi gidravlik bog‘lovchi material hisoblanadi. U burg‘ilash jarayonida oddiy tamponaj sementlariga qo‘shimcha sifatida qo‘llaniladi. Tamponaj sementi bilan gil-tuproqli sementning aralashmasi (odatda 5:1 yoki 4:1) sementning qotish muddatlarini keskin qisqartiradi.