Muqobil energiya manbalari

25-mavzu. Lokal elektr tarmog‘i bilan parallel ishlaydigan fotoelektrik stansiyalar.
Reja:
25.1. Fotoelektrik tizimlarning turlari.
25.2. Avtonom fotoelektrik stansiyalar.
25.3. Lokal elektr tarmog‘i bilan parallel ishlaydigan fotoelektrik stansiyalar.
25.4. Rezerv fotoelektrik stansiyalar.
Termoelektr generator - issiqlik engergiyani bevosita elektr energiyasiga aylantirib beruvchi qurilma; tok manbai. Ishi termoelektr hodisalardan biri — Zeyebek effektita asoslangan. Asosiy qismlari: termobatareya (yarim oʻtkazgichli termoelementlar majmui), issiqlik almashinish qurilmalari. T.ralar farqi hisobiga termobatareyada elektr yurituvchi kuch (e.yu.k.) paydo boʻladi. Issiqlik manabiga kura,, T.g .ning izotop quyosh, gaz va boshqa turlari buladi. Uning anʼanaviy elektr mashinalardan afzalligi shundaki, unda harakatlanuvchi qismlar boʻlmaydi, ishonchli, unga texnik xizmat koʻrsatish oson. Foydali ish koeffitsiyenti (f.i.k.) pastligi, qimmat turishi T.g .ning kamchiligi, T.g . uzok,roq yerlarda joylashgan isteʼmolchilar — avtonom mayoqlar, meteorologiya styalari, kosmik apparatlar, turli ilmiy ekspeditsiyalar va boshqalarda ishlatiladi
TOMSON EFFEKTI — termoelektr hodisalaraan biri; tokli oʻtkazgich boʻylab t-ra grandiyenti mavjud boʻlganda, issiqlikning zanjirda Joul—Lens qonuniga asosan ajralayotgan issiqlikdan tashqari, yana maʼlum mikdorda issiklikning ajralish yoki yutilish hodisasi (tok yoʻnalishiga qarab). Tok kuchining kvadratiga proporsional boʻlgan Joul — Lens issikligi va Tomson issiqligining hosil boʻlishi bir-biridan tubdan farq qiladi. t-ra gradiyenta mavjud boʻlgan oʻtkazgichdagi elektronlar sovuq oʻtkazgichga oʻtgavda kinetik energiyalarini atomlarga beradi va panjara atomlari xarakatga kelib, issiqlik (Tomson issikligi) ajraladi. Tok yoʻnalishi oʻzgarganda sovuq oʻtkazgichdagi elektronlar trasi yuqori boʻlgan oʻtkazgich atomlarining energiyasi hisobida energiyalarini oshiradi, yaʼni issiklik yutiladi. 1856-y. da U. Tomson (Kelvin) nazariy jihatdan kashf etgan.
Seebeck effekti - o‘zaro aloqalar har xil haroratda bo‘lgan ketma-ket ulangan o‘xshash bo‘lmagan o‘tkazgichlarning uchlarida EMF hodisasi.
Seebeck effekti ba'zida oddiygina termoelektr effekti deb ham ataladi. Seebeck effektiga teskari tomoni Peltier effekti deyiladi.
Seebeck effekti shundaki, bir-biriga o‘xshamaydigan o‘tkazgichlardan tashkil topgan yopiq elektronda, agar aloqa nuqtalari har xil haroratda saqlansa, termo-EMF paydo bo‘ladi. Faqat ikki xil o‘tkazgichga ega bo‘lgan elektron termojuft yoki termojuft deb ataladi.
Peltier effekti - elektr toki bir-biriga o‘xshamaydigan ikkita o‘tkazgichning aloqa nuqtasida (tutashuv joyida), bir o‘tkazgichdan ikkinchisiga o‘tganda energiya uzatilishining termoelektrik hodisasi.
O‘tkazilgan energiyaning qiymati va uni o‘tkazish yo‘nalishi aloqa qiluvchi moddalar turiga va oqayotgan elektr tokining yo‘nalishi va kuchiga bog‘liq:
Effekt J. Peltier tomonidan 1834 yilda kashf etilgan, hodisaning mohiyati bir necha yil o‘tgach o‘rganilgan - 1838 yilda Lenz tajriba o‘tkazgan, u vismut va antimonaning ikkita novdasi tutashgan joyida depressiyaga bir tomchi suv qo‘ygan. Elektr toki bir yo‘nalishda o‘tkazilganda, tomchi muzga aylandi, oqim yo‘nalishi o‘zgarganda, muz erib ketdi, bu tajribada oqayotgan oqim yo‘nalishiga qarab, Joule issiqligidan tashqari qo‘shimcha issiqlik ajralib chiqishini yoki yutilishini, bu esa Peltier issiqligi deb ataladi. Peltier effekti Seebeck effektiga "teskari".
Peltier effekti yarim o‘tkazgichlarda ko‘proq seziladi; bu xususiyat Peltier elementlarida qo‘llaniladi.
Peltier hodisasining paydo bo‘lishining sababi quyidagicha. Ikki moddaning kontaktida ichki aloqa maydonini yaratadigan kontakt potentsiali farqi mavjud. Agar kontakt orqali elektr toki oqadigan bo‘lsa, unda bu maydon oqimning o‘tishini osonlashtiradi yoki uni oldini oladi. Agar oqim aloqa maydoniga qarshi oqadigan bo‘lsa, unda tashqi manba qo‘shimcha energiyani sarf qilishi kerak, bu esa aloqada ajralib chiqadi va bu uning isishiga olib keladi. Agar oqim aloqa maydoni yo‘nalishi bo‘yicha oqadigan bo‘lsa, u holda bu harakatlanadigan zaryadlarning ishini bajaradigan ushbu maydon tomonidan qo‘llab-quvvatlanishi mumkin. Buning uchun zarur bo‘lgan energiya moddadan olinadi, bu uning aloqa joyida sovishiga olib keladi.