Muqaddima

8.6. O’quv faoliyatini boshqarish 
 
Bosh?aruv  bu  shunday  yo’naltiruvchi  kuchki,  u  insonlardagi  ijodiy  potensial 
imkoniyatlarini  oladigan  sharoitlarni  yuzaga  chi?arishni  ma?sad  ?ilib  ?o’yadi. 
Shunday  ekan,  o’?ituvchining  ta'lim-tarbiya  jarayonini  to’?ri  va  o?ilona  bosh?ara 
olishi o’?uvchi shaxsi kamolotida ni?oyatda kattadir. 
Faoliyatdan  kutiladigan  natija  psixologiyada  ma?sad  deyiladi.  O’?uv 
jarayonining  bosh?arilishi  ikkita  asosiy  ma?sadni  ko’zda  tutadi.  Ulardan  birinchisi, 
o’?uv  jarayonini  to’?ri  tashkil  eta  olish,  ikkinchisi  esa  o’?uvchilarning  shaxsiy 

---

?izi?ish  va  e?tiyojlarini  ?ondirishdir.  Ana  shu  ma?sadlar  bosh?arishning  vazifalarini 
belgilab beradi. Demak, o’?uv jarayonini bosh?arishning: 
- 
birinchi  vazifasi  tashkiliy  bo’lib,  o’?uvchilarning  ta'lim  vatarbiyasi 
bo’yicha ijtimoiy buyurtmalarni ?ondirish; 
- 
ikkinchi   vazifasi   -   bevosita    o’?uvchining    ?izi?ish    vatalablarini     
?ondirishga     yo’naltirilgan     ?olatdagi     ijtimoiy vazifadir.    
Shuningdek,  bu  vazifa   o’?uvchilarni   ko’tarinkilik, yaxshi kayfiyat va o’?uv 
jarayonidagi ishchanlikni yuzaga keltirishni ?am o’z ichiga oladi. Afsuski, ko’p yillar 
davomida bosh?arishning ana shu ijtimoiy vazifasiga juda kam e'tibor berilgan. 
Bosh?aruvning  ikkinchi  vazifasi  bu  ijtimoiy-psixologikdir.  Bu  vazifa 
o’?uvchilarda  samarali  faoliyat  uchun  zarur  bo’lgan  ijtimoiy-psixologik  ?olat  va 
xususiyatlarni rivojlantirishga ?aratilgandir. 
Bu ?olat va xususiyatlar o’?uvchilarni o’zaro jipslashtirish, nazorat, o’z-o’zini 
bosh?arish, shuningdek, musta?il ta'lim olishlarini rivojlantirishdan iboratdir. 
O’?uv jarayonini bosh?arish uchun ?uyidagi tarkibiy ?ismlarni egallash lozim: 
1.Berilgan o’?uv topshiri?ini yechish uchun vositalar tanlash. 
2.Topshiri?larni yechish jarayonida o’z-o’zini nazorat ?ilish. 
3. 
O’zlashtirilgan   bilimlar,   malakalar,   ko’nikmalar   sifatini 
4.O’?uv topshiri?larini bajarilganligini tekshirish. 
5.O’z oldiga ma?sad ?o’ya olish. 
6. 
Turli        belgilar        bilan        predmetning      ichki      munosabatlari 
muvofikligini ko’ra olish. 
O’?itishning ikkita usuli mavjud. Biri an'anaviy o’?itish usuli -bunda o’?ituvchi 
muammoni  belgilaydi,  vazifalarni  ani?laydi  va  muammoni  yechib  beradi.  O’?uvchi 
esa  masalani  yechish  yo’llarini  eslab  ?oladi  va  uni  yechishni  mash?  ?iladi.  Bunda 
o’?uvchilarda  reproduktiv  tafakkur  shakllanadi.Rivojlantiruvchi  ta'lim  o’kitishning 
muammoli  usulida  o’kituvchi  o’kuvchilarning  bilish  jarayonlarini  boshkaradi,  uni 
tashkil  etadi  va  nazorat  kiladi.O’kuvchi  esa  muammoni  tushunadi,  uni  yechish 
yo’llarini  ?idiradi  va  uni  yechadi.  Bunday  hollarda  o’?uvchi  tafakkurining 
ma?suldorligi oshadi va uning musta?illigi rivojlanadi. 
O’?uvchining  o’?ishga  bo’lgan  ?izi?ishini  rivojlantirish  uchun  o’?ituvchi 
?uyidagi ?oidalarga tayanishi lozim: 
1 O’?uv jarayonini shunday tashkil etish lozimki, bunda  o’?uvchi faol ?arakat 
?ilishi,  musta?il  izlanishi,  yangi  bilimlarni  o’zi  kashf  etishi  va  muammoli 
xarakterdagi masalalarni yechish uchun sharoit izlashi kerak. 
2. 
O’?uvchilarga      bir      xil      o’?itish      usullari      va      bir   
turdagima'lumotlarni  berishdan ?ochish kerak. 
3.O’rgatilayotgan  fanga  nisbatan  ?izi?ishning  namoyon  bo’lishi  uchun      ayni   
shu   fan   yoki   bilim,   o’?uvchining   o’zi   uchun   ?anchalik a?amiyatli va mu?im 
ekanligini bilishi kerak. 
4.Yangi  material  ?anchalar  o’?uvchi  tomonidan  avval  o’zlashtirilgan  bilimlar 
bilan bo?li? bo’lsa, u o’?uvchi uchun shunchalik ?izi?arli bo’ladi. 
5. 
?addan  ziyod  ?iyin  material  o’?uvchida  ?izi?ish  uy?otmaydi. 
Berilayotgan bilimlar o’?uvchining kuchi yetadigan darajada bo’lishi lozim. 

---

O’?ituvchi  o’rganilayotgan  mavzu  yoki  bilimining  a?amiyatini  ko’rsatish, 
o’?uvchining o’?uv faolligini oshirish uchun ?izi?arli misollar, a?liy o’yinlardan keng 
foydalanishi  lozim.  Lekin,  ta'limdagi  ?ar  bir  beriladigan  bilim  yor?in,  ?izi?arli 
bo’lavermaydi,  shuning  uchun  o’?uvchilarda  iroda,  ?atiylik,  me?natsevarlik  kabi 
xislatlarning  kamol  toptirilishi  ni?oyatda  zarurdir.  Ana  shu  xislatlar  o’?uvchining 
kelgusida o’z-o’zini nazorat kilishga, o’z-o’zini ba?olashga va musta?il ta'lim olishga 
asos bo’lishi kerak.