Muqaddima

 
 
GIPOFIZAR NANIZM (MITTILIK) 
 
     Organizmning o'sishi  ko'pgina  omillarga  bog'liq  jarayon. Bu  jarayonga  irsiyat, iqlim 
va ovqatlanishga bog'liq omillar va bir qancha gormonlar ta'sir etadi. O'sish gormonidan 
tashqari,  o'sishga  qalqonsimon  bezning,  buyrak  usti  bezining  gormonlari  va  jinsiy 
gormonlar  jiddiy  ta'sir  ko'rsatadi.  O'sish  gormonining  yetishmovchiligi  va  gipofizning 
boshqa  glandotrop gormonlari kam  ishlanishi natijasida gipofizar  pakanalik  ro'y  beradi. 
Bu  holat  homilada  yoki  bolaning  juda  yoshligida  boshlanib,  o'sishning  keskin  ravishda 
to'xtab qolishiga olib keladi. 
     Bu  kasallikda  odamning  bo'yi  past  bo;lsa  ham,  gavda  qismlarining  nisbati  saqlanib 
qoladi,  qo'l-oyoq  panjalari  kichkina,  barmoqlari  ingichka  bo'ldi.  Jinsiy  a'zolari 
rivojlanmaydi,  gipofizar  pakana  erkaklar  jinsiy  zaif  bo'ladilar,  ayollar  esa,  odatda, 
homilador  bo'lmaydilar.  Ba'zi  pakanalar  qonida  o'sish  gormoninin  miqdori  odatdagidan 
ko'p  bo'ladi.  Ularning  yaxshi  o'smasligining  sababi  somatomedinlar  yetishmovchiligiga 
bog'liq.  Batafsil  o'rganilgan  somatomedin-C  –  63  aminokislota  qoldig'idan  tuzilgan 
peptid.  U  asosan  jigarda  sintezlanadi.  Somatomedin  faqat  tog'ay  va  suyak  to'qimalari 
o'sishini  emas,  balki  boshqa  to'qimalarda  ham  hujayralarning  mitotik  bo'linishini 
tezlashtiradi. 
     Bo'y erkaklarda 130 sm dan, ayollarda 120 sm dan past bo'lsa, mittilik to'g'risida gap 
yuritish  mumkin.  Dunyodagi  eng  pakana  odamning  bo'yi  48  sm  bo'lgan.  Hozirda  eng 
pakana  odam  –  Nelson  de  La  Rosaning  bo'yi  71  sm.  Eng  novcha  odam  Muhammad 
A'larn va eng pakana de La Rosa Ginnesning rekordlar kitobidan joy olganlar (28-rasm). 
     Gipofizar pakanalikni faqat odamning o'sish gormoni bilan davolash mumkin. Boshqa 
hayvonlardan  olingan  gormonni  qo'llash  yaxshi  natija  bermaydi.  Davolash  qancha  erta 
boshlansa,natijasi shunchalik yaxshi bo'ladi. 
     O'sish  gormonining  qondagi  miqdori  fiziologik  sharoitda  ham  10-20  baravar 
o'zgarishi  mumkin.  O'sish  gormonining  qonga  o;tishida  sirkad  (kecha-kunduzgi)  ritm 
kuzatiladi.  Uning  konsetratsiyasi  qonda  kechasi,  odam  qattiq  uxlaganda  eng  yuqori 
darajaga  ko'tariladi.    O'sish  gormonining  sekretsiyasini  gipotalamusniing  rilizing-
gormoni – somatoliberin tezlashtiradi. Somatostatin degan ingibitor gormon bu jarayonni 
susaytiradi.  O'sish  gormonining  sekretsiyasiga  qonning  kimyoviy  tarkibi,xususan, 
aminokislotalar,  yog'  kislotasi  va  glyukozaning  qondagi  miqdori  ta'sir  qiladi.  Masalan, 
qonda    glyukoza  miqdori  kamaysa,  o'sish  gormonining  sekretsiyasi  kuchayadi. 
Gormonning qonga o'tishi stress holatlarda ham tezlashadi.