Muqaddima

VITSERORETSEPSIYA 
Ichki  a‘zolar  faoliyatida  va  icliki  muhitda  har  lalizada  turli  o
‘
zgarishlar  sodir 
boladi.Bu o‗zgarishlar reflektr yol bilan javob reaksiyalarini paydo qiladi. Ichki a‘zolar 
faoliyatini reflektor yol bilan boshqarishda va ichki muhit barqarorligini saqlashda ichki 
a‘zolar retseptorlarining (visseroretseptoriaming) ahamiyati juda katta. 
Visseroretseptorlar organizmda keng tarqalgan. Ularni tekshirish uchun bir a‘zoning 
retseptorlariga  ta‘sir  qilib,  boshqa  a‘zolar  faoliyatidagi  o'zgarishlar  kuzatiiadi,  bu  re 
septorlarga aloqador afferent tolalardagi impulslar va MNT elektr faolligi qayd qilinadi. 
Visseroretseptoriaming ba‘zilari uchun bosim. va uning o'zgarishi adekvat ta‘sirlovchi 
bo`lsa,  boshqalari  mexanik  ta‘sirotlarga  sezgir,  uchinchilarini  qondagi  mavjud  yoki 
yangidan  paydo  bo`lgan  moddalar  qo
‘
zg‘atadi,  to'rtinchilari  osmotik  bosim  o
‘
zgarishini 
sezsa, yana biri harorat o
‘
zgarganda qo
‘
zg
‘
aladi. Demak, ichki a‘zolar va qon tomirlarda 
presso- xemo-, mexano-, osmo- va termoretseptorlar mavjud. 
Visseroretseptorlardan  hosil  bo`ladigan  reflekslar  ichki,  a‘zolar  faoliyatini 
boshqarishda ishtirok etadi. bu a‘zolarning o
‘
zaro aloqadorligini ta‘minlaydi. 
Qon  bosimi  barqarorligining  saqlanishini  ta‘minlaydigan  pressor  vz  depressor 
reflekslar, nafasning o
‘
z-o
‘
zidan boshqarilishida juda katta ahamiyatga ega bolganGering 
va Breyer refleksi shular qatoridandir. 
Visseroretseptoriaming  ta‘sirlanishi  aksa  urish,  yo
‘
talish,  qusish  kabi  himoya 
reflekslarini paydo qiladi. 
Ba‘zi  ichki  a‘zolardagi  retseptorlarning  qo
‘
zg‘alishi  ma‘lum  sezgilarni  shakllaydi. 
Masalan,  qovuq  siydikka  tolib,  devoridagi  retseptorlar  yetarli  darajada  qo
‘
zg
‘
alganda, 
siygi qistaydi. Ochlik va to
‘
qlikni his qilish ham vissero- retseptorlarga bog‘liq. 
Visseroretseptoriaming  juda  kuchli  ta‘sirlanishi  og‘riq  paydo  qiladi.  Plevra  va 
qorinparda  retseptorlarga  juda  boy.  Shuning  uchim  ko
‘
krak  va  qorin  bo
‘
shliqlarida 
o
‘
tkaziladigan jarrohlik muolajalari vaqtida og
‘
riqsizlantirishga katta e‘tibor berish zarur. 
Sog‘lom  odam  aksariyat  visseroretseptoriaming  qo
‘
zgalishini  sezmaydi.  Ichki 
a‘zolarda  patologik  jarayonlar  rivojlanganda,  ularning  qo
‘
zg
‘
alishi  ba‘zan  og
‘
riq  paydo 
qiladi,  ba‘zan  ifodalash  qiyin  bo`lgan  hissiyotlarni  yuzga  keltiradi,  insonning  hatti- 
harakatlarida va kayfiyatida o
‘
zgarishlar paydo qiladi. 

---

 
 
277 
 
Visseroretseptorlardan  boshlangan  birinehi  afferent  neyron  ularni  orqa  va  uzunchoq 
miya bilan boglaydi. Bu afferent tolalar tos, qorin va adashgan nervlar tarkibida o
‘
tgan. 
Ular  ichida  ingichka,  impulslarni  sekin  o
‘
tkazuvchi  va  yo
‘
g
‘
on,  impulslarni  yuqori 
tezlikda  o'tkazuvchi  tolalar  bor.  Orqa  miya  bo
‘
ylab  visseroretseptorlarda,  hosil  bo`lgan 
impulslar orqa va ventrolateral ustunlardan o
‘
tadi. 
Bu  impulslar  miya  stvoli  va  po
‘
stloq  osti  yadrolariga,  gipotalamusga  olib  keladi. 
Limbik  tizim  hm  visseroreteptsiyaga  bevosita  aloqador.  Ammo,  oliy  markaz  miya 
po
‘
stlog‗ining  sigmasimon  pushtasiga  joylashgan.  Bu  sohaning  shikastlanishi 
visseroretseptorlardan oldin hosil qilingan shartli reflekslarning yo
`
qolishiga olib keladi.