Muqaddima



Download 4,57 Mb.
Pdf ko'rish
bet28/353
Sana03.09.2021
Hajmi4,57 Mb.
#163474
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   353
Bog'liq
Normal Fiziologiya Qodirov

SILLIQ MUSKUL 
 
     Silliq  muskullar  umurtqali  hayvonlarning  ichki  kavak  a‘zolarida,  tomirlarida  va 
terisida  uchraydi.  Ularning  nisbatan  sekin  ritmik  qisqarishlari  kavak  a‘zolar 
bo‘shlig‘idagi  suyuqliklarni  va  qayta  ishlanayotgan  ovqatni  harakatlantiradi.  Silliq 
muskullarning  kuchli  va  davomli  tonik  qisqarishi  tufayli  (bu  qisqarish  sfinkterlar 


 
 
31 
 
tarkibidagi silliq muskullarda yaqqol kuzatiladi), o‘t pufagida o‘t, qovuqda siydik, to‘g‘ri 
ichakda najas ma‘lum  miqdorda ma‘lum vaqtgacha yig‘ilib, chiqib ketmay turadi. Qon 
tomirlardagi silliq muskullarning uzluksiz tonik qisqarishi qon bosimining bir me‘yorda 
saqlanishi uchun katta ahamiyatga ega. 
     Silliq muskullar bir yadroli, qalinligi 2-10 mkm, bo‘yi 50-400 mkm bo`lgan duksimon 
hujayralardan  tashkil  topgan.  Bu  hujayralar  bir-biri  bilan  elektr  tokiga  qarshiligi  kam 
bo`lgan  neksuslar  orqali  bog‘langan.  Silliq  muskul  hujayralarida  ham  miofibrilla  va 
sarkomerlar  bor.  Ammo  ular  ko‘ndalang  targ‘il  muskuldagidek  to‘gri  takrorlanmagani 
uchun  silliq  muskulda  targ‘illik  kuzatilmaydi.  Silliq  muskullarni  simpatik  va 
parasimpatik  nervlar  nervlaydi.  Shuning  uchun  ular  faoliyatiga  xohish  bilan  ta‘sir 
o‘tkazib bo`lmaydi. 
     Silliq  muskullarning  targ‘il  muskullarda  yuqorida  ko‘rsatilgan  uchta  asosiy: 
qo‘zg‘aluvchanlik, o‘tkazuvchanlik va qisqaruvchanlik xossasi mavjud. Bu xossalar ikki 
turdagi  muskullar  uchun  umumiy  bo`lsada,  silliq  muskullarda  o‘ziga  xos  xususiyatlari 
bor. 
     Silliq muskul tolalarining qo‘zg‘aluvchanligi ancha past. Ularning tinchlik potensiali 
–60-70 mV. Bu miqdor  ko‘ndalang targ‘il muskul tolasidagi TP miqdoridan kamroq. 
     Silliq  muskul  tolasidagi  TP  ning  kamroq  bo`lishi  membranasining  natriy  uchun 
o‘tkazuvchanligi yuqori bo`lishiga bog‘liq. 
     Silliq  muskullarning  harakat  potensiali  ham  skelet  muskullarinikidan  ozroq,  +70-90 
mV  dan  oshmaydi.  Ichki  a‘zolardagi  silliq  muskul  tolalarida  ikki  turdagi  harakat 
potensiallari qayd qilingan: cho‘qqili potensiallar va yassi potensiallar. 
     Cho‘qqili potensiallar  5-80 ms davom etadi va odatda izli giperpolyarizatsiyaga ega. 
Yassi harakat potensiallari siydik  yo`llari, bachadon va ba‘zi tomirlardagi silliq muskul 
tolalariga xos bo`lib, 30-500 ms davom etadi. Bir qatir silliq muskullarda membrananing 
depolyarizatsiyalanishi  natriy  kanallarining  faollashishiga  emas,  Ca
2+
  kanallarining 
aktivlanishiga bog`liqligi aniqlangan. Kalsiy kanallarining faollanishi va noaktiv holatga 
o‘tishi uchun ko‘p vaqt kerak. Tezkor natriy kanallarining inaktivatsiyaga uchratadigan 
moddalar 
kalsiy 
kanallariga 
ta‘sir 
qilmaydi.  
     Silliq  muskul  hujayralarning    bir  qismi  hech  qanday  ta‘sirotsiz,  o‘z-o‘zicha  harakat 
potensialini  vujudga  keltirish  qobiliyatiga  (avtomatiyaga(  ega.  Ularnni  peysmeker  yoki 
ritmni  yetaklovchi  hujayralar  deyiladi.  Peysmeker  hujayralarda  harakat  potensiali 
rivojlanishiga  membrananing  o‘z-o‘zidan  depolyarizatsiyalanishi  sabab  bo`ladi.  Vaqti-
vaqti  bilan  vujudga  keladigan  harakat  potensiallari  2-10  sm/s  tezlikda  boshqa 
hujayralarga  tarqalib,  silliq  muskullarning  miogen  tonusini  ta‘minlaydi.  Ba‘zi  bir  ichki 
a‘zolarda,  masalan,  ingichka  ichakda,  peysmeker  hujayralar  aniq  bir  joyda  to‘plangan. 
O‘n ikki barmoq ichakning umumiy o‘t yo`li ochilgan qismida ingichka ichakning ritmik 
qisqarishlarini  boshqaruvchi  ritm  yetakchisi  jaylashgan.  Bu  yetakchi  vujudga 
keltiradigan  impulslar  chastotasi  minutiga  18-19  bo`lib,  nerv  va  gumoral  ta‘sirotlarga 
javoban  deyarli  o‘zgarmaydi.  Bir  toladan  ikkinchi  tolaga  qo‘zg‘alish  neksuslar  orqali 
o‘tadi.  Qo‘zg‘alishning  silliq  muskulda  ko‘ndalangiga  (neksuslardan  o‘tib)  tarqalish 
tezligi uzunasiga tola bo‘ylab o‘tkazilish tezligiga nisbatan 10 marta kam. 
     Qo‘zg‘alishdan  so‘ng  qisqarish  sodir  bo`lishi  –  elektromexanik  bog‘lanish  –  silliq 
muskullarda  ham  kalsiy  ionlari  ishtirokida  yuzaga  chiqadi.  Ammo  silliq  muskul 
hujayralarining sarkoplazmatik retikulimda joylashgan kalsiy nasoslari juda kuchsiz. Shu 
sababdan, qisqarish vaqtida erkin holga o‘tgan kalsiy ionlarini mioplazmadan yo‘qotish 
ancha vaqt davom etadi, muskul sekinlik bilan bo‘shashadi. 


 
 
32 
 
      Silliq muskul hujayralarining qisqarishi ham aktin iplarining miozin iplarga nisbatan 
sirg‘anishiga bog‘liq. Ammo bu sirg‘anishning va ATF parchalanishining tezligi targ‘il  
muskuldagiga  qaraganda  100-1000  barobar  kam.  Shu  tufayli,  silliq  muskullar 
charchamasdan  uzoq  va  turg‘un  qisqarishga  moslashgan.  Teng  ko‘ndalang  kesimfa  ega 
silliq  va  ko‘ndalang  targ‘il  muskullar  hosil  qiladigan  tortish  tarangligi  teng  miqdorda 
bo`ladi  va  ular  bir  xil  yukni  ko‘tara  oladi.  Ammo,  silliq  muskul  shu  sharoitda  targ‘il 
muskulga nisbatan 100-5—marta kam kislorod sarflaydi. 
     Yakka  ta‘sirga  silliq  muskul  ham  yakka  qisqarish  bilan  javob  beradi.  Ammo, 
qo‘zg‘aluvchanligi past  bo`lganidan silliq  myskulni qo‘zg‘atib, qisqartirish qobiliyatiga 
ega  bo`lgan  bo‘sag‘a  kuch  ko‘ndalang  targ‘il  muskulga  nisbatan  ancha  katta  bo`lishi 
kerak.  Yakka  qisqarishning  latent  davri  ham  silliq  muskullarda  davomliroq.  Quyon 
me‘dasining silliq muskuli impuls berilgandan so‘ng 0,25-1 s o‘tgach, qisqara boshlaydi 
va  bu  qisqarish  5-6  s  davom  etadi.  Baqa  me‘dasining  yakka  qisqarishi  1  daqiqa  va 
byndan ko‘p davom etadi. 
     Silliq  muskullar  sekin  qisqarganidan,  chastotasi  juda  kam  bo`lgan  ritmik  impulslar 
ham  ularni  tetanussimon,  uzoq  davom  etuvchi  turg‘un  qisqarishni  yuzaga  keltiradi. 
Bunday qisqarish juda kam energiya sarfiga muhtoj. 
     Silliq  muskullarni  ko‘ndalang  targ‘il  muskullardan  ajratib  turuvchi  o‘ziga  xos 
xususiyatlardan  biri  ularning  plastikligidir.  Ya‘ni,  silliq  muskullar  ma‘lum  chegarada 
cho‘zilsa  ham,  tarangligini  o‘zgartirmaydi.  O‘t  pufagi  va  qovuq  faoliyatlari  uchun 
plastiklikning  ahamiyati  katta.  O‘t-safro  va  siydik  jigar  hamda  buyraklarda  uzluksiz 
ishlab chiqarilib, aytilgan kavak a‘zolarda yig‘iladi. Suyuqliklar hajmining oshishi silliq 
muskullarnui cho‘zadi, ammo ularning tarangligi o‘zgarmagani tufayli pufaklarda bosim 
ko‘tarilmaydi.  Bu  kavak  a‘zolarning  bo;shashini  ta‘minlovchi  reflekslar  ma‘lum 
vaqtgacha  so‘nib  turadi.  Suyuqliklarning,  masalan,  siydikning  miqdori  ko‘payib  ketsa, 
qovuq  devoridagi  muskullar  tarangligi  oshadi,  bosim  ko‘tariladi,  retseptorlar 
qo‘zg‘aladi,m odam siygisi qistaganini sezadi. 
     Silliq  muskullarning  kuchli  va  tez  cho‘zilishi  ularning  qisqarishiga  sabab  bo;ladi. 
Silliq muskullarning bu fiziologik xususiyati ingichka va yo‘g‘on ichak, siydik   yo`llari 
va  boshqa  kavak  a‘zolarning  me‘yoriy  faoliyati  uchun  katta  ahamiyatga  ega. 
Ko‘rsatilgan  a‘zolarning  toiib  ketishi  muskullarni  cho‘zadi,  ular  faol  qisqarib,  yig‘ilib 
qolgan suyuqliklarni harakatlantiradi. 
      Silliq  muskullar  ba‘zi  bir  kimyoviy  moddalar,  chunonchi:  atsetilxolin,  adrenalin, 
noradrenalin,  gistamin,  serotonnin,  bradikinin  va  prostaglandinlarga  juda  sezgir. 
Atsetilxolin  aksariyat a‘zolardagi silliq muskullarni qo‘zg‘atib, qisqartiradi, ammo qoon 
tomirlar  silliq  muskullarini  tormozlaydi.  Adrenalin  bachadon  myskulini  umuman 
bo‘shashtiradi, ammo homilali bachadonni qisqartiradi. Demak, gumoral ta‘sirotlarning 
natijasi silliq muskul turlari va ularning fiziologik holatiga bog‘liq. 
     Silliq muskullarni nervlovchi simpatik va parasimpatik tolalar ta‘siri odatda qarama-
qarshi bo`ladi. 
 

Download 4,57 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   353




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish