Muqaddima

YUQORI HARORATNING HAZM TIZIMI 
FAOLIYATIGA TA’SIRI 
Havo  harorati  juda  yuqori  bo`llgathda  ishtahaning  yo`qolishi  hanunaga  malum.  Bu 
ovqatlanish  markazining  tormozlanishiga  ko‗p  jihatdan  bog‘liq.  Ishtahaning  pasayishi 
me‘dadan  shira  ajralishini  kamaytiradi,  shira  tarkibidagi  pepsinlar  va  xlorid  kislota 
miqdori  ham  kamayadi.  Me‘da  sekretsiyasining  yuqori  haroratda  tormozlanishi  asosan 
bu  jarayonni  reflektor  yol  bilan  boshqaruvchi  markazlar  faoliyatming  sustlashishiga 
bog‘liq. 
Ovqat  so`lak  va  me‘da  shirasi  bilan  aralashganidan  keyin  hosil  bo`lgan  bolqani 
(ximusni)  ichakka  o
‘
tishini  ob-  havoning  ancha  isib  ketishi  sekinlashtiradi.  Bu  asosan 
me‘da silliq muskullari harakatinmg kuchsizlanishi natija- sidir, 
Ayni vaqtda me‘da osti bezidan shira ajralishi ham juda kamayadi. Bming natijasida 
shira tarkibidagi proteoolitik fermentlar va lipaza miqdori kamayadi, ayni vaqtda amilaza 
ajralishi ortadi, chunki shiradagi konsentratsiyasi keskin oshadi. 

---

 
 
209 
 
Me‘da  osti  bezi  shirasining  issiq  haroratda  kamayishi,  bir  tomondan,  reflektor 
mexanizmlarning  kuchsizlanishiga  bog‘liq  bolsa,  ikkinchidan,  gumoral  ta‘sirlar 
sustlashishi natijasidir. 
Bunday sharoitda me‘dadan o
‘
n ikki barmoq ichakka xlorid kislota ximus tarkibida oz 
miqdorda  va  sekin  oladi.  Natijada  me‘da  osti  bezining  asosiy  gumoral  qo'zg'atuvchilari 
sekretin  va  pankreoziminlarning  qonga  o
‘
tishi  kamayadi  va  sekmlashadi,  bu  esa  shira 
ajralishini sustlashtiradi, 
Tashqi  muhit  harorati  yuqori  bolganda,  ingichka  ichakda  ham  shira  va  fermentlar 
ajralishi kamayadi. 
Demak,  yuqori harorat hazmni ta‘minlovchi hamma shiralar ajralishini tormozlaydi. 
Bu  o
‘
zgarishlar  ovqatning  asosiy  tarkibiy  qismlari  bo`lmish  oqsillar,  yog
‘
  va 
uglevodlarning  o
‘
zlashtirilishiga  salbiy  ta‘sir  qilishi  kerak  edi.  Ammo  iqlimi  issiq 
hududlarda  yashaydigan  odamlarning  saratonda  ham  ovqatni  yetarli  miqdorda 
o
‘
zlashtirishlarini hayotni o
‘
zi isbot etadi. Buning sababi — organizmning turli sharoitga 
moslasha  olish  qobiliyatidir.  Agar  issiq    harorat  ta‘siri  kunma-kun  muntazam 
takrorlanaversa, birinchi kunlari kuzatilgan me‘da sekretsiyasini tormozlanishi sekin-asta 
yo'qolib boradi. 
Bundan  tashqari,  yuqori  haroratning  bevosita  ta‘sirida  rivojlanadigan  sekretsiyaning 
tormozlanishi  ta‘sir  tugagandan  so
‘
ng  yo'qoladi  va  shira  ajralishi  oddiy  haroratdagiga 
nisbatan ko'proq va davomli bo`ladi. 
Issiq  sharoitda  oziq  moddalar  о
‘
zlashtirilishining  qoniqarli  bolisbmi  ta‘minlovchi 
yana  bir  omil  bor.  U  ham  bolsa  membrana  hazmi.  Hazm  tizimi  bo‗shlig‗iga  yuqori 
harorat ta‘sirida shira ajralishi kamaygan va bo'shliqdagi gidroliz sustlashgan bir vaqtda, 
mikrovorsinkalar  yuzasida  adsorbsiyalangan  fermentlar  yuqori  tezllikda  o‘z  faolligini 
davom ettiradi va moddalar o
‘
zlashtirilishini ta‘minlaydi.