Muqaddima

UGLEVODLARNING SO‘RILISHI 
Polisaxaridlar  va  disaxaridlar  ingichka  ichakda  deyarli  so'rilmaydi.  Ularning 
parchalanishi natijasida hosil bo`lgan va ovqat bilan qabul qilingan monosaxaridlar faol 
va  sust  tashilish  mexanizmlari  asosida  so'riladi.  Molekulyar  massasi  yaqin  bo`lgan 
geksozalar so'rilish tezligi teng emas. Molekulasi kichikroq bo`lgan pentozalar 
geksozalardan  sekinroq  so‗riladi.  Bu  maiumotlar  ba‘zi  monosaxaridlar  faol  tashiladi, 
boshqalarining so
‘
rilishi sust kechadi degan xulosaga olib keladi. 
Qand faol so
‘
rilishi uchun uning tuzilishi ma‘lum ‘sharoitlarga javob berishi kerak: 1) 
— 
shaklga  va  ikkinchi  uglerod  atomida  gidroksil  guruxga  ega  bo`lishi;  2)olti  a‘zoli 
pironoz xalqaga ega bo'lishi; 3) beshinchi uglerod atomi metil yoki boshqa radikalga ega 
bo`lishi kerak. 
Bir  vaqtning  o‗zida  so
‘
rilayotgan  monosaxaridlar  o'rtasida  malum  aloqadorlik  bor. 
Glyukoza  va  galaktoza  bir-birining  so'rilishini  toimozlaydi.  Bu  faol  tashiladigan 
geksozalarning so'rilishiga sust tashiluvchi fruktoza va sorboza ta‘sir ko'rsatmaydi. 
Geksozalarning  faol  tashilishi  natriyga  bog'liq.  Bu  ishni  bajaradigan  tashuvchi  ayni 
vaqtda  tashqi  muqitdan  (ichak  bo
‘
shlig‘idan)  glyukoza  va  natriy  molekulalarini  o
‘
ziga 
biriktiradi.  Tashuvchi,  glyukoza  va  natriydan  iborat  bo`lgan  kompleks  elektrokimyoviy 
gradient  boricha  membrananing  ichki  yuzasi,tomon  diffuziyalanadi,  glyukoza  va  natriy 
enterotsit  sitoplazmasiga  chiqariladi,  tashuvchi  esa  membrananin  tashqi  yuzasiga 
qavatidi.  Enterotsitdan  glyukoza  va  faol  tashiluvchi  boshqa  geksozalar  bazal  va  lateral 
membranalar orqali chiqib ketadi. Bu tashilish natriyga bog‘liq emas. 
Glyukoza  bilan  birga  enterotsitga  o‗tgan  natriyni  kaliy-  natriy  nasosi  tashqariga 
chiqarib tashlaydi. 
Monosaxaridlarning  ingichka  ichakning  turli  qismlarida  so'rilish-tezligi  har  xil. 
Masalan,  glyukoza  ingichka  ichak  nayining  proksimal  qismida  distal  qismidagidan  uch 
marta  tez  so'riladi.  Uglevodlarning  so
‘
rilish  tezligiga  ovqatniiig  tarkibi,  organizmning 
umumiy holati, tashqi muhit omillari ta‘sir qiladi. 
Uglevodlarning ingichka ichakda so'rilishini boshqarishda ichki sekretsiya bezlarining 
ahamiyati katta. Gipofiz, qalqonsimon bez| me‘da osti bezi, buyrak usti bezi gormonlari 
glyukoza  so'rilishmi  tezlashtiradi.  Serotonin  va  asetilxolin  ham  bu  jarayonni 
tezlashtiradi, gistamin va somatostatin, aksincha, tormozlaydi. 
Ichak  tomirlarida  qonning  harakatiga  vorsinkalar  va  umumao  ichak  harakatlariga 
ta‘sir  qiluvchi  omillar  glyukoza  so'rilishini  o'zgartiradi.  MNT  ning  -  turli  qismlari 
so'rilish  jarayoniga,  jumladan  uglevodlar  so
<
rilishiga  ham  ta‘sir  qiladi,  Bu  ta‘sir 
parasimpatik va simpatik nervlar orqali yuzaga chiqadi. Parasimpatik ta‘sirlar uglevodlar 
so
‘
rilishini tezlashtiradi; simpatik nervlar tormozlaydi. 
So‘rilgan glyukoza qopqa vena orqali jigarga keladi va bu yerda qisman glikogenga 
aylanadi.  Umuman  kerakligidan  ko
‘
p  ovqat  iste‘mol  qilinsa  va  ovqat uglevodlarga boy 
bo`Isa,  so'rilgan  glyukozaning  ko
`
p  qismi  yog
‘
ga  aylanib,  yog‘  zahiralarida  to'planadi. 
Qonda  glyukoza  miqdori  turg‘im  bo`ladi.  Qondagi  glyukoza  birinchi  galda  energiya 
manbai sifatida to‘planadi.