Muqaddima

PASAYGAN ATMOSFERA BOSIMIDA NAFAS OLISH 
 
     Aholining ma‘lum qismi (baland tog‘larda yashaydiganlar, alpinistlar, parashyutchilar 
va h.k.) bosim past bo`lgan havoda nafas oladi. Sog‘  odamlarning ko‘pchiligi 2-2,5 km 
balandlikka bemalol ko‘tarila oladi va nafas olishga qiynalmaydi. 3-3,5 km balandlikda 
tashqi nafas kuchayadi va tog‘ kasalligi alomatlari namoyon  bo`la boshlaydi. Balandlik 
4-5  km  ga  yetganda  ko‘pchilik  odamlarda  tog‘  kasalligi  rivojlanadi:  odam  bo‘shashadi, 
rangi oqarib, nafasi sustlashadi, arterial qon bosimi pasayib ketadi, boshi aylanib, ko‘ngli 
ayniydi,  qusadi.  7  km  balandlikda  odam  hushini  yo‘qotadi,  nafas  va  qon  aylanishida 
hayot uchun havfli o‘zgarishlar sodir bo`ladi. 

---

 
 
176 
 
     Bu  o‘zgarishlarning  barchasi  balandlikka  ko‘tarilish  jarayonida  nafasga  olinadigan 
havoda  va  alveolyar  havoda  kislorodning  parsial  bosimi  borgan  sari  pasayib  ketishiga 
bog‘liq.  Masalan,  4 km  balandlikda kislorodning parsial bosimi  atmosfera havosida 98 
mm.s.u.  ni,  alveolyar  havoda  60  mm.s.u.  ni  tashkil  qiladi.  Dengiz  sathida  bu 
ko‘rsatkichlar  159  va  100  mm.s.u.  ga  teng.  Alveolyar  havoda  kislorodning  parsial 
bosimini  pasayishi  qonni  kislorod  bbilan  to‘yinishini  qiyinlashtiradi,  qonda 
oksigemoglobin  miqdori  kamayib,  to‘qimalar  kislorod  yetishmovchiligi  –  gipoksiyaga 
uchraydi. 
     Uzoq  vaqt  baland  tog‘  sharoitida  bo`lish  kislorod  yetishmovchiligiga  moslashish 
mexanizmlarini ishga  soladi.  Eritropoez  tezlashib,  qonda  eritrotsitlar soni ko‘payadi va 
qonning  kislorod  sig‘imi  ortadi,  o‘pka  ventilyatsiyasi  oshadi,  to‘qimalarda 
oksigemoglobinning  parchalanishi  teazlashadi,  to‘qimalarning  massa  bbirligiga  to‘g‘ri 
kelgan  kapillyarlar  soni  ko‘payadi,  to‘qimalarning  ggipoksiyaga  chidamliligi  ortadi. 
Turg‘un  akklimatizatsiyaning  rivojlanishi atmosfera bosimi  past  bo`lgan sharoitda ham 
yashash va faol ish bajarish imkonini beradi.