Muqaddima

     Yurakning  birinchi  toni.  Qorinchalar  sistolasida  eshitilganidan  u  sistolik  ton,  deb 
ataladi.&&&&&&&&&&&&&&&&&&& 
 
 
QONNING SISTOLIK VA DAQIQALIK HAJMLARI 
 
     Odamning to‘xtovsiz ishlaydigan yuragi arteriyalarga bir kecha-kunduzda 10 tonnaga 
yaqin,  bir  yilda  4000  tonna,  umr  mobaynida  o‘rtacha  300000  tonna  qonni  haydab 
chiqaradi.  Har  sistolada  yurakdan  chiqadigan  qonning  hajmi  65-70  ml  ga  teng.  Bunga 
sistolik hajm deyiladi. 
     Odamning yuragi tinch holatda daqiqada 70-75 marta uradi. Demak, 1 daqiqada yurak 
4,5-5,0 litr qonni haydaydi. Bu qonning daqiqalik hajmini tashkil qiladi. 
     Daqiqalik hajmni topishning eng aniq usulini Fik (1870 yilda) taklif etgan. Bu hajmni 
aniqlash  uchun  quyudagilarni  bilish  lozim:  1)  arterial  va  venoz  qondagi  kislorod 
miqdorida bo`lgan farqni; 2) odam organizmi bir daqiqada yutadigan kislorod hajmini. 
     Masalan,  1  daqiqada  o‘pka  orqali  qonga  400  ml  kislorod  o‘tgan  va  kislorodning 
miqdori  venoz  qonda  arterial  qonga  nisbatan  8  hajm%  kam.  Demak,  100  ml  qon 
o‘pkadan o‘tayotib, 8 ml kislorodni biriktirib oladi. 400 ml kislorodni biriktirish uchun 
esa 5000 ml qon kerak. 
100 x 400  = 5000 ml 
                                                      8 
     Bu  usul  ancha  aniq  bo'lsa  ham  ko'p  qo'llanmaydi,  chunki  bunda  venoz  qonni 
yurakning o'ng tarafidan olish kerak. Ko'proq daqiqalik hajmni qonga zararsiz bo'yoqlar 
yuborish yo'li bilan aniqlaydilar. Daqiqalik hajmni yurakning qisqarishlar soniga bo'lib, 
sistolik hajm topiladi. 
     Yurakning sistolik va daqiqalik hajmlari o'zgaruvchan. Ular jismoniy mehnat vaqtida, 
odam  hayajonlanganda  oshib  ketadi.  Odam  yuragining  daqiqalik  hajmi  20-30  litrgacha 
ko'payishi  mumkin.  Jismoniy  ish  bilan  shug'ullanmaydigan  shaxslarda  daqiqalik  hajm 
yurak qisqarishlar sonining ortishi hisobiga, mashq qilgan odamlarda esa asosan sistolik 
hajm hisobiga ortadi.