Muqaddima

     Parabioz.  N.Ye.Vvedenskiy  ba'zi  fizikaviy  va  kimyoviy  omillar  (kuchli  elektr  toki, 
ezish,  efir  va  boshqalar)  ta'siridan  so'ng  nervdan  qo'zg'alish  o'tishini  o'rganib,  nerv 
o'tkazuvchanligi pasayganini qayd qildi. Bu tajribalar baqaning nerv-muskul preparatida 
o'tkazilgan.  Buning  diqqatga  sazovorligi  shundaki,  nervning  shikastlangan  qismidan 
oldin  kuchli  va  kuchsiz  impulslar  o'tayotib  tenglashgan.  Kuchli  va  kuchsiz  ta'sirotga 
muskulning  bir  xil  qisqarishi  shundan  dalolat  bergan.  Bu  davrni  N.Ye>Vvedenskiy 
tenglashtiruvchi  davr  deb  atadi.  Shikastlovchi  omil  davom  etsa,  jarayon  chuqurlashib, 

---

 
 
42 
 
paradoksal  (g'ayri-tabiiy)  davr  boshlanadi.  Paradoksal  davrda  nervning  shikastlangan 
qismidan kuchsiz impulslar o'tishi davom etgan, buni muskul qisqarishi ko'rsatib turgan. 
Kuchli  impulslar  esa  qisqartira  olmay  qolgan.  Demak,  nervning  shikastlangan  joyidan 
kuchli  qo'zg'alish  o'tmagan.  Oxirida  kuchli  ta'sirotga  ham,  kuchsiz  ta'sirotga  ham 
muskulda  hech  qanaqa  javob  bo'lmagan.  Endi  tormozlanish  davri  boshlanib,  nervning 
shikastlangan 
qismi 
o'tkazuvchanlikni 
umuman 
yo'qotgan. 
Bu 
jarayonni 
N.Ye.Vvedenskiy  parabioz  deb  atadi.  Uning  fikricha,  shikastlovchi  omil  ta'sir  qilgan 
joyda  turg'un  qo'zg'alish  o'chog'i  hosil  bo'lsdi.  Bu  holatni  membrananing 
giperpolyarizatsiyalanishi  deyish  mumkin.  Bu  o'choqqa  periferiyadan  keladigan 
impulslar giperpolyarizatsiya darajasini oshiradi. Shuning uchun tenglashtiruvchi davrda 
kuchsiz  impulslar  parabiozga  uchragan  joyda  giperpolyarizatsiyani  biroz  oshiradi,  o'zi 
esa uncha qarshilik ko'rmay o'tadi. Kuchli impuls giperpolyarizatsiyani sezilarli darajada 
oshirganidan  katta  qarshilikka  uchrayda,  o'zi  esa  kuchsizlanib  o'tadi.  Kuchsiz  va  kuchli 
impulslar  paydo  qiladigan  qisqarish  tenglashadi.  Paradoksal  davrda  kuchli  impulslar 
parabiozga  uchragan  membrananing  giperpolyarizatsiyasini  juda  oshirib  yuboradi  va 
nervning  bu  qismidan  o'tmay  qoladi.  Kuchsiz  impulslar  o'tishda  davom  etadi. 
Tormozlovchi  davrda  giperpolyarizatsiya  shikastlovchi  omil  ta'sirida  shu  darajaga 
yetadiki, hatto kuchsiz impuls ham, kuchli impuls ham o'tmay qoladi. 
     Parabiotik  holatning  rivojlanishida  tolalar  o'rtasidagi  efaptik  munosabatlar  ma'lum 
ahamiyatga ega, degan fikr bor. Bu munosabbatlar sog'lom nervlarda uncha kuchli emas. 
Nervning shikastlangan qismida ayni bir vaqtda qo'zg'algan juda  ko'p tolalar pardasidan 
tashqariga  chiqqan  elektr  toklaru  kuchayadi.  Ular  toladan  o'tayotgan  harakat 
potensiallarini kuchsizlantirib, o'tishiga halaqit beradi. 
     Nerv  tolalarida  qo'zg'alishga  aloqador  kimyoviy  va