Muqaddima

ICHKI QULOQ 
Ichki  quloq  chakka  suyakning  piramidasida  joylashgan.  0‗ziga  xos  shaklga  ega 
bo`lganidan  chig‘anoq,  deb  ataladi.  Odamning  chig
‘
anog‘i  2,5  marta  aylangan  suyak 
kanali.  Uni  Reysner  va  asosiy  membranalar  uchga  bo'ladi,  bular:  nog‘ora,  o
‘
rta  va 
vestibulyar narvonlardir (kanallar). Nog‘ora va yestibulyar narvonlar chig‘anoq uchidagi 
gelikotrema orqali o‘zaro ulangan. Tarkibi hujayralararo suyuqlikka o
‘
xshagan  natriyga 
boy perilimfaga toigan. 
O‘rta narvonchani endolimfa toidirib turadi. Bu suyuqlik kaliyga boy bo`lib, hujayra 
suyuqligiga o
‘
xshaydi. O‘rta quloqqa ochilgan yana bir teshik - yumaloq darcha bor. Bu 
teshikni qoplagan yupqa parda endolimfaning oqib ketishiga yoi qo
‘
ymaydi. 
0
‘
rta  narvonning  asosiy  membranasida  eshituv  retseptorlariga  ega  bo`lgan  kortiy 
a‘zosi joylashgan (68- rasm). Retseptorlar bir qator ichki va uch-to
‘
rt  qator  tashqi  tukli 
hujayralardan  iborat.  Ichki  va  tashqi  retseptor  hujayralarni  kortiy  a‘zo  tuneli  ajratib 
turadi.  Odamning  kortiy  a‘zosida  3500  ga  yaqin  ichki  va  12  minggacha  tashqi  tukli 
hujayralar bor. Retseptor hujayralar tayanch hujayralar orasida joylashgan. 

---

 
 
262 
 
Tukli  hujayralarni  chig
‘
anoq  markazidagi  burama  tugundan  chiqqan  afferent  nerv 
tolalari  nervlaydi.  30—‘0  ming  chamasidagi  bu  tolalarning  90%  i  ichki  retseptor 
hujayralarda,  qolgan  10%  i  bir  necha  marta  ko
‘
p  bo`lgan  tashqi  tukli  hujayralarda 
tugaydi.  Kortiy  a‘zoning  efferent  tolalari  ham  bor,  ular  afferent  tolalardan  impuls 
o
‘
tishini tormozlashi mumkin. 
 
Kortiy a‘zoni shilliqsimon massa — qoplovchi yoki tektorial membrana bosib turadi. 
Bu  membrananing  bir  cheti  chig
‘
anoq  devorming  ichki  yuzasiga,  ikkinchisi  kortiy 
a‘zosiga  yopishgan.Tashqi  retseptor  hujayralarning  kipriklari  tektorial  membrananing 
pastki yuzasiga tegib turadi. 
68-rasm. Chig
‘
anoqningkesimi.  
O`rta  narvonning  tashqi  devorida  tomirli  tasmaeha  ajralib  turadi.  Bu  tuzihna 
chig'anoqni  energiya  bilan  ta‘minlashda  va  endolimfaning  tarkibiy  barqarorligini 
saqlashda  katta  ahamiyatga  ega.  Bazal  membrananing  eni  hamma  qismida  teng  emas: 
oval darcha yaqinida 0,0‘ mm, chig'anoq cho'qqisi tomon kengaya borib,5 mm ga yetadi. 
Demak, chigfanoq toraygan sari bazal membrana kengayadi. 
Kortiy  a‘zoning  asos  qismida  joylashgan  retseptor  hujayralarni  yuqori  chastotali 
tovush  tebranishlari,  uch  (apikal)  qismidagilarni  esa  quyi  chastotali  tebranishlar 
qo'zg‘atadi. 
Tovush    to`lqinlari  energiyasi  uzangi  orqali  vestibulyar  narvondagi  perilimfaga 
uzatiladi.  Oval  darcha  sohasida  hosil  bo`lgan  bosim    to`lqini  chig
‘
anoqning  boshidan 
oxirigacha bo`lgan — 3,5 sm masofani 20 msda bosib oladi. 
Asosiy  membrana  unga  ta‘sir  qilgan  bosimga  shu  lahzada  javob  bermaydi,  Awal  u 
oval  teshikka  yaqin  joyda  kolariladi  va  bu    to`lqin  paydo  bo`lgan  joyidan  membrana 
bo'ylab  harakat  qila  boshlaydi.    to`lqin  bosib  oladigan  masofa  va  tezligi  tovush 
chastotasiga bog‘liq. Asosiy membrana bo'ylab yugurib oluvchi  to`lqin paydo bolish va 
harakat qilishi membrananing qayishqoqligiga bog‘liq, membrananing bu xususiyati oval 
teshikdan  gelikotremaga  tomon  orta  boradi  Tovush  ta‘sir  qilganda  uzangi  uzluksiz 
tebranganidan  to`lqinlar asosiy 
membranadan  ketma-ket,  biri  ikkinchisi-  ning  orqasidan  yugurib  oladi  Tebranishlar 
soni yuqori bolsa,  to`lqinlar qisqa masofani bosib olib, soliadi. Quyi chastotali  to`lqinlar 
asosiy membrana bo'ylab ancha katta masofaga tarqaladi. Demak, asosiy membrananing 
hattiq  boshlanish  qismi  yuqori  chastotali    to`lqinlarni  olkazmaydigan  filtr  vazifasini 

---

 
 
263 
 
bajaradi.  Yuguruvchi    to`lqin  amplitudasi  uning  chastotasiga  qarab  membranasining 
malum  bir  nuqtasida  juda  yuqori  bo`ladi.  Yuqori  chastotali  tebranishlarning  amplituda 
maksimumi  asosiy  membrananing  uzangiga  yaqin  qismiga,  quyi  chastotali 
tebranishlarning amplituda maksimumi esa gelikotremaga yaqin qismiga to
‘
g
‘
ri keladi. 
Tukli  retseptor  hujayralarni  bir  tomondan,  bazal  membrana,  ikkinchi  tomondan 
tektorial  membrana  siqib  turadi.  Bazal  membrananing  harakatlari  hujayra  tuklarining 
tektorial  membranaga  tegib,  egilishiga  olib  keladi  Natijada,  bu  hujayralar  bilan 
boglangan eshituv nervi tolalarida impulslar hosil bo`ladi. Bu impulslar soni yuguruvchi  
to`lqin  amplitudasi  juda  baland  bo`lgan  joydagi  retseptor  hujayralardan  boshlangan 
tolalarda eng yuqori bo`ladi 
I 
Demak, turli chastotadagi tovush   to`lqinlari asosiy membrananing turli qismlaridagi 
retseptor  hujayralarni  qo
‘
zg
‘
atadi.  Agar  tovush  rag
‘
bati  bir  necha  chastotaga  ega  bolsa, 
bazal  membrananing  monand  qismlaridagi  bir  nechta    guruhretseptor  hujayralar 
qo‘zg‘aladi.