Muqaddima

UMUMIY FIZIOLOGIYA 
 
 
 
ASOSIY FIZIOLOGIK TUSHUNCHALAR 
 
     Fiziologiya  organizm  faoliyatlarini  o‘rganar  ekan,  birinchi  galda  fiziologik 
tushunchalar numani bildirishini aniqlab olish kerak. 
 
ORGANIZM VA TASHQI MUHIT 
 
     Dunuodagi  tirik  mavjudotlarning  hammasi,  jumladan  odam  ham,  organizm  deyiladi. 
Organizm  o‘zi  mustaqil  yashay  olishi,  o‘z-o‘zini  boshqarishi,  yashashi  uchun 
moslashgan  tashqi  muhit  o‘zgarishlariga  tegishlicha  javob  berish  qobiliyatiga  ega 
bo`lishi kerak.  

---

 
 
11 
 
     Organizmning  tashkil  topishi  molekulyar  (viruslar),  hujayra,  to‘qima,  a‘zo,  a‘zolar 
tizimi darajasida bo`lishi mumkin.   
     Organizm rivojlanishning qaysi pog‘onasida bo`lmasin, u muayyan muhitda yashaydi, 
tashqi  muhit  o‘zgarishlari  organizmga,  organizm  esa  ma‘lum  darajada  muhitga  o‘z 
ta‘sirini o‘tkazadi.  
     Tirik  organizmlarning  va  tashqi  muhit  o‘zaro  aloqadorligining  eng  muhimi  ular 
o‘rtasidagi  modda  almashinuvidir.  Organizm  moddiy  va  energetik  sarflarni  qoplash 
uchun tashqi muhitdan organik va anorganik moddalarni qabul qilib turishi shart. 
    Har  bir  tirik  mavjudot  bu  moddalarni  o‘ziga  xos  o‘zlashtiradi,  o‘zgartiradi  va  hosil 
bo`lgan qoldiq moddalarni chiqarib tashlaydi. 
     Modda almashinuvi assimilyatsiya va dissimilyatsiya, degan ikkita jarayonning birligi 
hisoblanadi.  Tashqi  muhitdan  qabul  qilingan  moddalarni  organizmning  o‘zlashtirishi, 
oddiyroq  kimyoviy  moddalardan  murakkabroq  birikmalar  hosil  qilishi,  tirik  materiya 
yaratilishi  assimilyatsiya  dayiladi.  Hujayralar  tuzilmalari,  ularni  tashkil  qiluvchi 
murakkab  organik  moddalarning  parchalanishi,  tirik  materiyaning  yemirilishi 
dissimilyatsiya deb ataladi.       
    Assimilyatsiya  va  dissimilyatsiya  bir-biriga  qarama-qarshi,  ammo    o‘zaro 
chambarchas bog‘langan jarayonlardir. Balog‘atga yetgan sog organizmda bu jarayonlar 
o‘rtasida  ma‘lum  muvozanat  saqlanib  turadi.  O‘sayotgan  hayvonlarda  va  kasallik 
holatlarida bu muvozanat buzilib, bir jarayon ikkinchisiga nisbatan zo‘rayishi mumkin. 
     Sodda,  kichik  organizmlarni  tashkil  qiluvchi  hujayralarning  deyarli  hammasi  tashqi 
muhit  bilan  bevosita  aloqada  bo`ladi.  Shuning  uchun  tashqi  muhitdagi  o‘zgarishlar 
bunday  organizmlar  faoliyatiga  kuchli  ta‘sir  ko‘rsatadi.  Ularning  tashqi  muhit 
o‘zgarishlariga moslashib, o‘z faoliyatini saqlab qqolish qobiliyati cheklangan.