Muqaddima

KALSIY VA FOSFOR MUVOZANATINA 
TA’MINLOVCHI GORMONLAR 
 
     Kalsiyning  qondagi  miqdori  –  gomeostatik  ko‘rsatkichlar  ichida  doimiyligi  so‘zsiz 
ta‘minlanishi  zarur  bo`lganlaridan  biri.  Kalsiy  ionlari  hujayra  membranalarining 
o‘tkazuvchanligiga, ba‘zi fermentlar faolligiga, nerv va muskullar qo‘zg‘aluvchanligiga 
va  boshqa  ko‘plab  jarayonlarga  ta‘sir  qiladi.  Fosfor  fosfatlar,  fosfolipidlar,  fermentlar, 
nuklein kislotalar tarkibiga kiradi. 
     D vitamini bilan bir qatorda, kalsiy va fosfor muvozanatini saqlashda ikkita gormon – 
paratgormon va kalsitonin qatnashadi. Paratgormon qalqonsimon bez yonidagi bezlarda, 
kalsitonin esa qalqonsimin bezning maxsus C-hujayrasida sintezlanadi. 
     Paratgormon  molekulyar  massasi  8500  ga  teng  oqsil.  Kalsitonin  ham  oqsil,  uning 
molekulyar massasi 3600 chamasida. 

---

 
 
111 
 
     Paratgormon  birinchidan,  osteoklastlarning  faaolligini  oshirib,  suyaklardan  Ca
2+
  va 
fosfor  ajralib  chiqishini  tezlashtiradi.  Ikkinchidan,  u  buyraklarda  Ca
2+
  reabsorbsiyasini 
kuchaytiradi.  D  vitaminning  miqdori  yetarli  bo`lganda,  paratgormon  ichaklarda  Ca
2+
 
so‘rilishini  ham  tezlashtiradi.  Natijada  qonda  doimiy  (0,1  g/l  yoki  3  mmol/l)  bo'‘gan 
kalsiy  miqdori  ko'‘ayadi  (30-rasm).  Fosforning  qondagi  miqdori  paratgormon  ta‘sirida 
uncha o‘zgarmaydi. 
     Kalsitonin  paratgormonning  antagonisti  bo`lib,  qonda  kalsiy  miqdorini  kamaytiradi. 
Bu suyaklardan kalsiy ajralishining susayishi natijasi hisoblanadi. 
     Kalsitonin me‘daning pilorik qismida sintezlanadigan va me‘da sekretsiyasining juda 
kuchli stimulyatori bo`lmish gastrin gormonining qonga o‘tishini tormozlaydi. 
     Paratgormon yetishmovchiligi qonda Ca
2+
 miqdorini kamaytiradi. Bu ko‘rsatkich 0,08 
g/l ga tushsa, teteaniya ro‘y beradi. Skelet muskullarining qo‘zg‘aluvchanligi oshib, ular 
kuchsiz ta‘sirotga ham tonik qisqarish bilan javob beradi. Nafas muskullari kuchli tonik 
qisqarish holatiga o‘tadi va odam halok bo`lishi mumkin. 
     Giperparatireozda kalsiyning qondagi miqdori ortadi. U 0,17 g/l dan oshsa, odamning 
yuragi to‘satdan to‘xtab qolishi mumkin.