Muomalada qog‘oz pullar va tanga pullarning mavjudligi inflyasiyani

Iste’mol savatchasi – odamlarning birinchi darajali ehtiyojlarini qondirish
uchun zarur bo‘lgan tovar va xizmatlar yig‘indisi. Iste’mol savatchasi yordamida
odamlarning yashash uchun zarur bo‘lgan eng kam miqdordagi xarajatlar miqdori
hisob – kitob qilinadi.
Inflyasiya juda ko‘p qirrali bo‘lib, u asosan quyidagi shakllarda namoyon
bo‘lishi mumkin:
1. sudraluvchan inflyasiya;
2. shiddatli inflyasiya;
3. giperinflyasiya;
4. kutilgan va kutilmagan inflyasiya;
5. ochiq inflyasiya;
6. yopiq inflyasiya;
7. talab xarajatlar inflyasiyasi;
8. taklif (xarajatlar) inflyasiyasi.
Sudraluvchan inflyasiya sharoitida baholar yiliga 6 – 8 foiz miqdorida
o‘sishi kuzatiladi. Sudraluvchan inflyasiya juda ko‘p mamlakatlar iqtisodiyotiga
xos bo‘lib, milliy iqtisodiyotga sezilarli darajada ta’sir ko‘rsatmaydi. G‘arbiy
Evropa mamlakatlari iqtisodchilari ushbu inflyasiya sharoitida iqtisodiyotning
rivojlanishini ijobiy holat sifatida baholaydilar.
SHiddatli inflyasiya davrida baholarning darajasi yil davomida 20 foizdan
200 foizgacha o‘sadi. Inflyasiya darajasi sezilarli ravishda shiddat bilan ortib
boradi, uning darajasi ortib borgan sari milliy iqtisodiyotga salbiy ta’sir sezilib
boradi. Aholining milliy valyutaga nisbatan ishonchi pasayib, o‘z mablag‘larini
ko‘chmas mulklarga, qimmatbaho taqinchoq va xorijiy mamlakatlarning barqaror
valyutalariga almashtirishga ehtiyoji ortib boradi.
Giperinflyasiya sharoitida baholar juda tez va yirik miqdorda oshib boradi,
asosan giperinflyasiya sharoitida tovarlar va xizmatlarning bahosi astronomik
darajada ortib, yiliga 1000 foiz, oyiga 100 foiz darajasida o‘sishi kuzatiladi.
Mamlakatda iqtisodiyotni boshыarish va pul muomalasi buzilishi natijasida, pul –
kredit siyosati to‘liq izdan chiqib ketadi.
Giperinflyasiya birinchi jahon urushidan keyin Germaniya iqtisodiyotiga
juda katta salbiy ta’sir qilgan. Bu haqda E.M.Remark shunday yozadi. “Inflyasiya
nima ekanligini shunda bilganman. Mening oylik ish haqim ikki yuz milliard
markani tashkil etar edi. Ish haqi bir kunda ikki marta berilar edi, ish haqi
berilgandan so‘ng ishdan yarim soatga ruxsat berilardi. Biz bu vaqtdan foydalanib
kursni ikki martaga oshib ketishidan va olgan ish haqimiz o‘z qiymatini
yo‘qotishidan qo‘rqib qandaydir tovar yoki iste’mol mollarini sotib olish uchun
do‘konlarga yugurar edik 34 ”.