Мундарижа ўҚув материаллар

Илмий тадқиқот логикаси.
Илмий тадқиқот ишларининг умумий методик масалалари доирасида илмий тадқиқот логикасининг предметини ташкил этувчи асосий категориялар ва унинг йўналиши ҳақида тўхталиш мақсадга мувофиқдир. Унинг назарий ва амалий аҳамияти тобора ортиб бормоқда.
Илмий тадқиқот логикаси фақат диалектик логиканигина эмас, балки формал логиканинг ҳам эътиборини тортяпти.
Илмий тадқиқот логикасининг асосий йўналишлари нималардан иборат?
Бу ерда билиш жараёни реал воқеликни билишда янги натижалар олиш мақсадида махсус воситалар билан қуролланган уюшган илмий тадқиқот сифатида намоён бўлади.
Илмий тадқиқот логикасининг предмети кенг масалаларни ўрганиш ҳисобланади. Уларнинг айримлари қуйидагилар:
1. Асосий категориялар моҳиятини, яъни илмий факт, илмий муаммо, система, назария моҳиятини, шунингдек, тадқиқот жараёнини акс эттирувчи гипотеза, идея(ғоя), илмий концепция, принцип, интуиция, изланиш, моделлаштириш ва ҳ. о. моҳияти ва мазмунини аниқлаш;
2. Тадқиқот конкрет методининг уч сифатий томонини – ишончлилиги, аниқлиги, янгилигини, шунингдек, унинг динамик харакатчанлик хоссаларини, тадқиқотнинг назарий ва амалий аҳамиятини янгича очиб беришга хизмат қиладиган методларни, илмий методнинг изланувчанлик характерини очиб бериш;
3. Кузатишнинг изчиллигини, эксперимент босқичларининг ўзаро боғлиқлигини анализ қилиш, фактлар тўплаш, уларни тавсифлаш ва ўрганиш, фактларни эгаллаш ва уларни амалиётга татбиқ этиш;
4. Умумий ёки хусусий муаммоларни, мавзуларни қўйиш соҳасидаги ижодий тадқиқот жараёнининг муайян системасини кўриб чиқиш, кейин эса янги илмий натижалар олиш методикасини танлаш;
Уларни системалаштириш ва умумийлаштириш, хулоса ва таклифлар ишлаб чиқиш алоҳида ўрин тутади.
5. Коллектив ижодий илмий ишларнинг шакли, методлари ва ўзаро боғлиқлигини мантиқий таҳлил қилиш. Коллектив ташкил этувчи гуруҳ лаборатория, институт, конструкторлик бюроси, олимлар ва ишлаб чиқариш мутахассисларининг бирлашмаси сифатида фаолият кўрсатади.
Илмий тадқиқот логикаси масалаларини системали равишда кўриб чиқишни ўз олдимизга мақсад қилиб қўймаган ҳолда (бу алоҳида тадқиқотни тақозо этади) мантиқий назариянинг асосий категориялари моҳиятини очиб берадиган бир неча мисоллар келтириш билан чекланамиз.
“Муаммо” тушунчаси нимани англатади? Илмий муаммо нима? Юнонча “problema”сўзидан олинган бўлиб, “топшириқ, вазифа” маъносини англатади.
Илмий муаммо – ечимини кутаётган қандайдир йирик масалани ўрганиш ва ҳал этиш учун бир неча муҳим вазифаларни режалаштиришни англатади.
Муаммо тушунчаси катта миқёсдаги асосан назарий ва амалий ҳарактерга эга бўлган вазифаларни белгилайди.
Кенг планда илгари суриладиган муаммо тушунчаси билан бир қаторда унинг таркибига кирувчи хусусий муаммолар ҳам фарқланади. Илмий тематиканинг кенг комплексидан анча конкрет вазифаларни ажратиб олиш кўп фанларга хос қимматли методик усул ҳисобланади.
Шу билан бир қаторда ҳар қандай муаммони тадқиқ этишга умумийлик ва алоҳидаликнинг бирлиги сифатида қараш мақсадга мувофиқдир.