Mundarija mutaxassisliklar Betlar

 
«Mashinasozlik texnologiyasi va jihozlari (mashinasozlikda)» mutaxassisligi 
bo‘yicha magistraturaga kirishda topshiriladigan sinov fanlardan mavzular 
 
1. «Mashinasozlik texnologiyasi» 
Xom-ashyolarni to‘g‘rilash. Chiviqlarni shilish. Markazlash. Chiviqlar, vallar, 
trubalar va tunukalarni kirkish.
Uzatmali arralar. Diskali arralar. Lentali va friksion arralar. Kirkish dastgoxlari. 
Aylanuvchan jism detallari sinflanishi va ularga ishlov berish turlari. Ko‘p 
keskichli tokarlik dastgoxlarida va nusxa ko‘chiruvchi qurilmaga ega dastgoxlarda ishlov 
berish.
Buylama uzatishga ega ko‘p keskichli yo‘nish. Kirib borish bilan va keyinchalik 
buylama uzatish bilan yunish. Ko‘ndalang uzatish bilan yo‘nish. Nusxa ko‘chiruvchi 
qurilmaga ega tokarlik dastgoxida yo‘nish. 
Tashki silindrik yuzalarni tozalab, pardozlab ishlov berish usullari va turlari. 
Yupqa (olmosli) yunish. Jilvirlash. Markazsiz jilvirlash. Buylama va kundalang uzatish 
usullarida jilvirlash. Abraziv lenta bilan jilvirlash. 

---

40 
Pritirlash (etiltirish). Yaltiratish. Yumalatish. Silliqlash. Pitra bilan puflab tozalash. 
Teshiklarga ishlov berish turlari. Lezviyali asboblar bilan teshiklarga ishlov berish. 
Parmalash, zenkerlash, razvertkalash. Teshiklarni yo‘nish. Teshiklarni yupka (olmosli) 
yo‘nish.
Teshiklarni sidirish. Teshish (proshivanie). Teshiklarga abraziv asbob bilan ishlov 
berish. Teshiklarni jilvirlash. Teshiklarni xoninglash. Teshiklarni (etiltirish) ishkalash 
(pritir). Kirindi olmasdan teshiklarga ishlov berish. Teshiklarni tozalab pardozlashning 
xar xil usullarini qo‘llash. Kichkina diametrli teshiklarni hosil qilish usullari. 
Rezba turlari va rezba qirqish asboblari. Tirnogich va keskichlar yordamida rezba 
kirkish. Ko‘p kirimli rezbalar qirqish. Aylanuvchan keskichlar bilan rezba kirkish (vixr 
usuli).
Plashkalar va o‘zi ochiluvchi rezba qirqish kallaklari bilan rezbalar qirqish. Rezba 
frezalash. Metchiklar bilan ichki rezbalar qirqish. Rezba jilvirlash. Bir ipli jilvirtosh bilan 
rezba jilvirlash. Rezba jilvirlash usullari. Rezba yumalatish. Rezba yumalatish usullari. 
Rezba yumalatish dastgoxlari va ularni ishlash koidasi. Ichki rezbalarni dumalatib ishlov 
berish. Rezba qirqishning har xil usullarini qo‘llash. Rezbani nazorat qilish usullari. 
Yassi yuzalarni randalash va o‘yish. Randalash va o‘yish dastgoxlari. Yassi 
yuzalarni frezalash. Yassi yuzalarni sidirib ishlov berish. Yassi yuzalarga jilvirlab ishlov 
berish.
Yassi yuzalarni shaberlash va abrazivlar yordamida pardozlash. Murakkab shaklga 
ega, yirik quyma detallarni yassi yuzalariga ishlov berishning aloxida xususiyatlari. 
Shakldor yuzalarni parmalab, yo‘nib va yo‘nib kengaytirib ishlov berish. Shakldor 
yuzalarni sidirib, randalab va frezalab ishlov berish. Shakldor yuzalarga jilvirlab ishlov 
berish. 
Disksimon va shlitsali frezalar bilan nusxa ko‘chirish usulida silindrik g‘ildirak 
tishlarini qirqish. 
Dolbyaklar bilan tish qirqish. Tish yo‘nish usuli bilan silindrik tishli g‘ildiraklarni 
qirqish. Chervyaklarga ishlov berish. Chervyaklarni nazorat qilish. 
Tishli g‘ildiraklar tishlarini sidirish. Konussimon tishli g‘ildiraklar tishlarini 
qirqish. Tishli g‘ildiraklar tishlarini aylana qilib ishlov berish (zakruglenie). Tishli 
g‘ildiraklar tishlarini dumalatib ishlov berish.
Tishli gildiralar tishlariga tozalab, pardozlab ishlov berish usullari. Chiniqtirish 
(obkatka). Shevenglash. Silindrik tishli g‘ildirak tishlarini pardozlashning yangi usuli. 
Shponka ariqchalariga ishlov berish. Shlitsali yuzalarga ishlov berish. Shlitsalarni 
frezalash. Shlitsalarni jilvirlash. Shlitsalarga dumalatib ishlov berish. Shlitsalarni sidirish 
va randalash. Shlitsali teshiklarga ishlov berish. Shlitsali teshiklar va vallarni nazorat 
qilish. 
Tokarlik-revolver dastgoxlarda detallar yuzalariga kompleks ishlov berish 
texnologik jarayoni.
Tokarlik avtomat va yarim avtomatlarda detallar yuzalariga kompleks ishlov berish 
texnologik jarayoni. Asosiy ma’lumotlar va tushunchalar. Jixoz va uning elementlari.
Yig‘uv texnologik jarayoni. Yig‘uv texnologik jarayoni tuzilishi va mazmuni. 
Yig‘uv jarayoni bosqichlari. Yig‘uv texnologik sxemalari. Yig‘uv turlari. Statsionar va 

---

41 
qo‘zg‘aluvchan yig‘uv. Oqimli yig‘uv. Qo‘zg‘aluvchan oqimli yig‘uv. Qo‘zgalmas 
oqimli yig‘uv. 
Metrologiya va standartlashtirishning asosiy tushunchalari va muammolari. 
O‘zaroalmashuvchanlikning asosiy tushunchalari. O‘lchamlar, oraliq chetlanishlar va 
dopusklar to‘g‘risida asosiy ma’lumot.
Mashinasozlikda birikuvchi detallarning o‘tkazmasi. Asosiy teshik va asosiy val 
tushunchalari. Val va teshik tizimidagi o‘tqazmalar. 
Mashinalarning aniqligi va sifati. Mashina detallari shakllarining va yuzalarining 
o‘zaro joylashishi aniqliklari.
Shakl va profillarning chetlanishini chizmalarda shartli belgilar bilan ko‘rsatish 
qoidalari. 
YUzalar to‘lqinsimonligi va g‘adir budirligi. 
Dopusklar va o‘tqazishlarning tizimini tuzish yagona prinsiplari (ESDP). 
Dopusklar va o‘tqazishlarning yagona tizimida asosiy chetlanishlarni joylashtirish 
qoidalari. Dopusk birligi va uning qiymati. 
Texnikaviy o‘lchovlar, o‘lchov vositalari va usullari haqida asosiy tushunchalar. 
O‘lchov vositalari sinflanishi.
Silliq silindrsimon birikmalarning o‘zaroalmashuvchanligi va ularni nazorat qilish 
vositalari va usullari. O‘lchamlar zanjiri haqida asosy tushunchalar.
Stanoklarning kinematik strukturasi. Kinematik sozlash koidalari. 
Tokarlik stanoklari. Tokarlik vint kirkish stanoklarining vazifasi, tuzilishi va 
kinematikasi.
RDB tokarlik stanoklari. Tokarlik moslashuvchan ishlab chikarish modullari. 
Revolverli tokarlik stanoklari, ularda shakllantirish usullari. Tokarlik karusel stanoklari.
Revolverli-tokarlik avtomatlari. Gorizontal bir shpindelli tokarlik yarim 
avtomatlari. Ko‘p keskichli va gidro kapirli yarim avtomatlar. 
Gorizontal ko‘p shpindelli tokarlik avtomatlari. Vertikal ko‘p shpindelli tokarlik 
yarim avtomatlari. 
Teshik ochish stanoklarida shakllantirish usullari. Vertikal parmalash stanoklari. 
RDB vertikal parmalash stanoklari.
Radial parmalash stanoklari, ularning tuzilishi va kinematikasi. Gorizontal teshik 
yo‘nish stanoklari. Ularning turlari, vazifasi va kinematikasi. 
Frezalash stanoklarida shakllantirish usullari. Konsolli frezalash stanoklari. 
Frezalash stanoklaridagi moslamalar, tisklar va bo‘lish kallaklari.
RDB konsolli frezalash stanoklari. RDB konsolsiz frezalash stanoklari va ularning 
konstruksion afzalliklari.
Bo‘ylama frezalash stanoklari va ularning vazifasi va tuzilishi. Karuselli frezalash 
stanoklari. 
Jilvirlash stanoklarining vazifasi va ularning turlari. Markazli va markazsiz aylana 
jilvirlash stanoklari.
Ichki va tekis yuzalarni jilvirlash stanoklari. Maxsus jilvirlash stanoklari.
Tishli g‘ildiraklarga ishlov berish usullari. Tish o‘yish stanoklari. Tish frezalash 
stanoklari, ularning vazifasi, tuzilishi va silindrik g‘ildiraklarga tish ochish uchun ularni 
sozlash.

---

42 
Konusssimon g‘ildiraklarga tish kesish stanoklari. Tish randalash va tish kesish 
stanoklari.
Tish jilvirlash stanoklari. Ularning vazifalari, turlari va ishlash jarayonlari. Tish 
shevinglash stanoklari, ularning tuzilishi, vazifasi va ishlash jarayoni. Tokarlik tish 
gardanlash stanoklari. Ularning tuzilishi va kinematikasi. 
Rezba frezalash va rezba nakatkalash stanoklari. Ularning turlari va xarakatlari.
Agregat stanoklari. Ularning vazifasi, tuzilishi va ularni bir xillashtirish 
jarayonlari. Agregat stanoklardan tuzilgan tez moslashuvchan ishlab chiqarish 
sistemalari. 
Ko‘p operatsiyali stanoklarda detallarga ishlov berish. Ko‘p operatsiyali 
stanoklarning turlari. Ko‘p operatsiyali ishlab chikarish modullari va ularning afzalliklari.
Avtomatik liniyalar, ularning vazifasi va turlari. Agregat stanoklardan tuzilgan 
avtomatik liniyalar. Moslashuvchan avtomatik liniyalar. Rotorli avtomatik liniyalar.
Sanoat robotlari, ularning vazifasi va klassifikatsiyasi. 
Birikmalar to‘g‘risida ma’lumot. Parchin mixli birikmalar. Parchin mixli 
birikmalarni hisoblash. Parchin mixli birikma turlari. Cho‘zuvchi kuch ta’siridagi chokni 
hisoblash. eguvchi moment ta’sir etganda chokni hisoblash.
Payvand birikmalar. Uchma-uch birikma, ustma-ust birikmalarni hisoblash. 
Kontaktlab payvandlash. Payvand burikmalar uchun ruhsat etilgan kuchlanishlarni 
aniqlash.
Rezba haqida umumiy ma’lumot. Rezbali birikmalar va ularni hisoblash.
Yuklama turlicha ta’sir etganda rezbali birikmani hisoblash(Bir necha boltli 
birikmalarni hisoblash. Bolt sterjiniga faqat cho‘zuvchi tashqi kuch ta’siri. Bolt sirib 
tortilgan. Bolt sirib tortilgan, bolt sterjiniga cho‘zuvchi kuch ta’sir etadi. Nagruzka 
boltning o‘qiga tik yo‘nalishda ta’sir etadi. Ta’sir qiluvchi nagruzkadan bolt sterjinida 
eguvchi moment hosil buladi).
Rezbali detallar uchun ishlatiladigan materiallar va ular uchun ruxsat etilgan 
kuchlanishlar. Plastmassalardan tayyorlangan rezbali detallarni hisoblashning o‘ziga xos 
xususiyatlari. 
Detallarni tig‘izlik hisobiga biriktirish. Umumiy ma’lumot. Presslangan 
birikmalarni hisoblash.
Shponkali va shlitsli birikmalar. Shponkali birikmalar. Prizmatik shponkalar. 
Ponasimon shponkalar.
Shlitsli birikmalar. Shlitsli birikmalarni hisoblash. Plastmassadan tayyorlanga 
shponkali va shlitsli birikmalarni hisoblashning o‘ziga hos hususiyatlari. 
Uzatmalar. Friksion uzatmalar. Umumiy tushunchalar. Friksion uzatmalarning 
kinematikasi va ulardagi kuchlar. Silindrik g‘ildirakli friksion uzatmalarni hisoblash.
Konussimon g‘ildirakli friksion uzatmalarni hisoblash. Friksion uzatmalarni 
kontakt kuchlanish bo‘yicha hisoblash.
Variatorlar. Plastmassadan tayyorlangan friksion uzatmalarni hisoblashning o‘ziga 
hos hususiyatlari.
Tasmali uzatmalar. Umumiy ma’lumot. Tasmali uzatmalarni hisoblashning nazariy 
asoslari. Uzatmalarning kinematikasi. Uzatmalarning geometriyasi.

---

43 
Tasma tarmoqlaridagi kuchlar va ular orasidagi munosabat. Tasmadagi 
kuchlanishlar. Tasmaning shkivlarda sirpanishi. Yassi tasmali uzatmalar. Yassi tasmali 
uzatmalarni hisoblash usuli.
Ponasimon tasmali uzatmalar. Ponasimon tasmali uzatmalarni hisoblash usuli.
Tishli tasmali uzatmalar. Plastmassalarning tasmali uzatmalarda ishlatilishi va 
ularni hisoblashning o‘ziga xos xususiyatlari. Tasmali uzatmaning shkivlari. 
Tishli uzatmalar. Umumiy ma’lumotlar. Uzatmaning geometriyasi va kinematikasi. 
Qiya tishli g‘ildirak geometriyasining o‘ziga xos xususiyatlari.
Tishli g‘ildiraklar tayyorlashda ishlatiladigan materiallar. Tishli g‘ildiraklar 
tayyorlashda aniqlik darajasi va uning ilashish sifatiga ta’siri. Tishli uzatmalarning 
ishlash qobiliyati va ularning emirilishi. 
To‘g‘ri tishli silindrik g‘ildirak tishlarini eguvchi kuchlanish bo‘yicha hisoblash. 
To‘g‘ri tishli silindrik g‘ildirak tishlarini kontakt kuchlanish bo‘yicha hisoblash.
Nagruzkaning notekislik va dinamikaviy koeffitsientlari. qiya va shevron tishli 
silindrik uzatmalarni eguvchi kuchlanish bo‘yicha hisoblashning o‘ziga xos xususiyatlari.
Konussimon g‘ildirakli uzatmalar. To‘g‘ri tishli konussimon g‘ildirakli 
uzatmalarni eguvchi kuchlanish bo‘yicha hisoblash. 
To‘g‘ri tishli konussimon g‘ildirakli uzatmalarni kontakt kuchlanish bo‘yicha 
hisoblash.
Nuqtaviy ilashish bilan ishlaydigan uzatma (M.L.Novikov uzatmasi) haqida 
qisqacha ma’lumot. 
Chervyakli uzatmalar. Umumiy ma’lumotlar. Uzatmaning geometriyasi va 
kinematikasi. Uzatmaning foydali ish koeffitsienti. 
Chervyakli uzatmada hosil bo‘ladigan kuchlar. Chervyakli uzatmaning 
mustahkamligini hisoblash. Uzatmani kontakt kuchlanish bo‘yicha hisoblash. Chervyakli 
uzatmani eguvchi kuchlanish bo‘yicha hisoblash. Chervyakli uzatmalar uchun 
ishlatiladigan materiallar va ular uchun ruhsat etilgan kuchlanishlar. Plastmassalarning 
chervyakli uzatmalarda ishlatilishi. Uzatmaning qizishini tekshirish va uni moylash. 
Zanjirli uzatmalar. Umumiy ma’lumotlar. Zanjirli uzatmaning umumiy 
harakteristikasi. Zanjir va yulduzchalarning tuzilishi.
Zanjirli uzatmada hosil bo‘ladigan kuchlar. Zanjir elementlaridagi kuchlanishlar. 
SHarnirdagi bosimning ruhsat etilgan qiymati. Zanjirli uzatmaning amaliy hisobi. 
Plastmassalarning zanjirli uzatmalarda ishlatilishi. 
Vallar 
va 
o‘qlar. Umumiy ma’lumot. Vallarni hisoblash. Vallarning 
mustahkamligini hisoblashning taqribiy usuli. Vallarning mustahkamligini hisoblashning 
aniqlashtirilgan usuli. Vallarning bikirligini aniqlash. Vallarning vibrabardoshligini 
aniqlash. 
Podshipniklar. Umumiy ma’lumotlar. Sirpanish podshipniklari. Podshipniklarning 
ishlash sharoiti va emirilishi.
Suyuqlikda 
ishqalanishni 
ta’minlaydigan 
asosiy 
shartlar. 
Sirpanish 
podshipniklarning shartli hisobi. Podshipniklarni suyuqlikda ishqalanish rejimi bo‘yicha 
hisoblash. Vkladishlar uchun ishlatiladigan materiallar. Plastmassalardan tayyorlangan 
podshipniklar va ularni hisoblashning o‘ziga hos hususiyatlari. 

---

44 
Dumalash podshipniklari. Dumalash podshipniklari haqida umumiy ma’lumot. 
Podshipnikning ishlash sharoiti. Podshipnikning kinematikasi. Podshipniklarning 
emirilishi va hisoblanishi. 
Muftalar. Umumiy ma’lumotlar. Doimiy biriktiriladigan muftalar.
Prujina bilan ta’minlangan tishli muftalar. Boshqariladigan ulovchi muftalar. 
Kulachokli muftalar.