Mundarija Muqaddima bet i-bob. Yashil suvo’tlar bo’limi- chlorophyta bet

D — yosh hujayra

Xloroxitrium (Chlorochytrium) turkumining vakillari endofit bo‘lib,yuksak o‘simliklarning hujayra oralig‘ida o‘sadi. Hujayrasi sharsimon, ellipsoid shaklda. Bu turkumning eng ko‘p tarkalgan vakili Chlorochytrium lemnae (15- rasm) ryaska o‘simligi tanasida yashaydi. Uning yirik ellipsoid shakldagi hujayrasi esa Lemnae trisulea o‘simligi hujayralari orasida yashaydi. Hujayrasi tiniq yashil rangda. Ko‘p yadroli qalin po‘st bilan o‘ralgan. L.I.Kursanov va uning shogirdi N. N. Shemaxanovaning kuzatishlariga qaraganda Ch. Lemnae faqat jinsiy yo‘l bilan ko‘payadi. Jinsiy ko‘payishi vaqtida hujayra dastlab reduksion bo‘linib, keyin gaploid hujayra (256) bo‘laklarga ajraladi. Keyinchalik har qaysi bo‘lakdan ikki xivchinli gametalar suvga chiqib bir-biri bilan kopulyatsiya qiladi va to‘rt xivchinli zigotaga aylanadi. Bu diploidli zigota ryaska o‘simligining labchalari orqali epidermis hujayralari orasiga joylashib o‘sib, ellipsoid shakldagi xloroxitriumga aylanadi. Xloroxitrium hujayrasi diploidligi bilan boshqa yashil suvo‘tlardan farq qiladi. Uning faqat gametalari gaploidli bo‘ladi.

Xloroxitrium hujayrasida yashil rang beruvchi xlorofill pigmenti bo‘ladi. SHuning uchun ham u endofit bo‘lishiga qaramasdan, avtotrof oziqlanadi. Amerika qit’asida o‘suvchi murakkabguldoshlar oilasining barglarida Rhodochytrium yashay­di. Uning hujayrasidagi xlorofill butunlay yo‘qolgan. SHu­ning uchun ular parazitlik qilib, gulli o‘simlik hujayra oralig‘idagi organik moddalar hisobiga oziqlanadi.


16-rasm. A, B— Characium sieboldii. (A — vegetativ xujayra, B— zoosporaning xosil bo‘lishi), V, G— Ch. Limneticum (V — makrogametangiy, G — mikrogametangiy).
Xaratsium (Characium) bir hujayrali epifit suvo‘t (16-rasm, L). Hujayrasi uzun cho‘ziq yoki urchuqsimon bo’lib asimmetrik tuzilishga ega. Substratga kichkina yumaloq tanachalar yordamida yopishib o‘sadi. Ko‘payishi ikki xivchinli zoosporalar yordamida sodir bo‘ladi (16- rasm, B). Ona hujayra devori yirtilgandan so‘ng zoosporalar suvga chiqadi. Ba’zi turlarida jinsiy ko‘payishi anizogamiya, ya’ni ona hujayra makro va mikro gametangiyga aylanadi. Makrogametapgiydan bir necha yirik yashil rangli urg‘ochi gameta, mikrogametangiydan esa juda ko‘p miqdorda mayda sariq-yashil rapgli erkak gametalar hosil bo‘ladi. Har xil shakl­dagi gametalar bir-biri bilan ka-pulyatsiya qiladi (16- rasm, V, G).