|
II BOB. O‘zbek kompozitorlari ijodida bolalar qo’shiqlari.
§2.1. O‘zbek kompozitorlari ijodida bolalar qo’shiqlari va ularning badiiy musiqiy taxlili.
Boshlang’ichi sinflarda musiqa ta’limining poydevori shakillanadi. Shuning uchun 1-sinfdan boshlab, o’quvchilarni musiqaga qiziqtirish, musiqiy ta’ssurotlarni tarkib toptirish va zaruriy musiqiy ko’nikma va malakalalarni hosil, nota o’quvini o’stirishni takomillashtirish, eshitish va qabul etish asosiy vazifa qilib qo’yiladi. Musiqa madanyati darslarida, bolalar o’zlari sevgan qo’shiqlar, musiqali o’yinlar va raqslar bilan yaqindan do’stlashadilar, chiroyli va yoqimli qo’shiq kuylashni o’rganadilar, musiqa tinglash madanyati bilan tanishadilar , musiqa asarida nima ifoda etish va ularni qanday tasvirlashni bilib oladilar hamda milliy qo’shiqlarni o’rganib boradilar. Shuning uchun birinchi sinfdan boshlab bolalarni musiqaga qiziqtirish lozim. 1-sinfda ovoz kuchi va tembri bo’yicha o’g’il va qiz bolalarda deyarli farq sezilmaydi. Ovoz diyapazo’ni Do1- lya,- do,- do2 shundan kelib chiqqan xolda 1-sinfda choraklar bo’yicha umimiy holda yillik rejani asosiy maqsadi qilib;
“Biz musiqani sevamiz” degan maqsad qilib olamiz hamda yil davomiga quyidagi qo’shiqlarni tafsiya etamiz .
,,Baxtiy-erkatoy’’-To’lqin Toshmatov musiqasi Haydar Muhammad she’ri.
,,O’ynasangchi – tipratikon’’- Nadim Norxo’jayev musiqasi Po’lat Mo’min she’ri.
,,Nisholda’’-Dilarom Omonullayeva musiqasi Rauf Tolib she’ri.
,,Yangi yil archasi ”- A.Berlin musiqasi Munira Abdushukurova she’ri.
,,Qadim –turon ”- Nadim Norxo’jayev musiqasi. Po’lat Mo’min she’ri.
,,Etikcham’’ – Dilarom Omonullayeva musiqasi.Qambar ota she’ri.
,,Inoq o’ynaymiz’’- Fattox Nazarov musiqasi. G’iyos Komilov she’ri.
,,Nevaralar qo’shig’i-Nadim Norxo’jayev musiqasi.Safar Barnoyev she’ri.
,,Dilaromning qo’shig’i ” -Dilarom Omonullayeva musiqasi.Ibroxim Donish she’ri.
,,Ayiqpolvon bog’chasi-To’lqin Toshmatov musiqasi. Muhammad she’ri.
,,Bolalar va g’ozlar - Jaloliddin Najmiddinov musiqasi.Muhammadali Qo’shoqov she’ri.
,,Gulcha’’-Payziqul Zokirov musiqasi. Hamza Imomberdiyev she’ri.
2-sinflarda yil davomida ish rejasining asosiy mavzusini; ,,Musiqaning ifoda vositalari’’ deb nomlash mumkin ; Taxminiy repertuar;
“Paxtaoy”-Fottox Nazarov musiqasi, To’lqin Ilxomov she’ri,
“Kakligim”- Nadim Narxo’jayev musiqasi Narimon Orifjanov she’ri.
“KIchkintoymiz-gjingtoymiz”- Komil Kenjayev musiqasi Po’lat Mo’min she’ri.
“Quvon”- Qo’ldosh Mamirov musiqasi. Ilyos Muslim she’ri.
“Oy bolamiz-toy bolamiz”- Xabibula Raximov musiqasi Safar Barnayev she’ri.
“Yangi-yilim yaxshi yilim” Doni Zokirov musiqasi. Po’lat Mo’min she’ri.
“Buvijonim” –Dilorom Omonullayev musiqasi. Yo’ldosh Suyunov she’ri.
“Shaftoliga savolim”- Nodim Norxo’jayev musiqasi. Po’lat Mo’min she’ri.
“Navro’zim-sho’x sozim”- Nodim Norxo’jayev musiqasi.Habib Raxmat she’ri.
“Muzqaymoq”-Avaz Mansurov musiqasi. Xurshid Qayumov she’ri.
“G’ildiragim” –She’rmat Yormetov musiqasi. To’xtamurod Baxromov she’ri.
“Lola”-Payziqul Zokirov musiqasi.Ilyos Muslim she’ri.
3-sinfda yil davomida ish rejasining asosiy mavzusini ,,Musiqani ifoda vositalari” deb nomlash mumkin.
Taxliliy repertuarga quyidagilarni misol qilib olsak maqsadga muvofiq bo’ladi:
,, Salom bergan bolalar ” – Nadim Norxo’jayev musiqasi, Po’lat Mo’min she’ri.
,,Aziz – bo’ston – O’zbekiston”- Dilorom Omonullayeva musiqasi, Mirpo’lat Mirzo she’ri.
,, Ochil paxtajon “ – Mutal Burxonov musiqasi Tolib Yo’ldosh she’ri.
,, Qo’zichog’im – o’yinchoq “ – Avaz Mansur musiqasi, Qudrat Botirov she’ri.
,, Qish chog’lari “ – Fattoh Nazar musiqasi, Po’lat Mo’min she’ri.
,, Ay – yay – yay “ – Shermat Yormatov musiqasi, Muborak Mahamedova she’ri.
,, Dastyor qiz “ – Sobir Boboyev musiqasi, Shukur Sa’dulla she’ri.
,, Gullar manim kulganim “ – Nadim Norxo’jayev musiqasi, Po’lat Mo’min she’ri.
,,Sog’lom avlod qo’shig’i ” – Shermat Yormatov musiqasi, Safar Barnoyev she’ri.
,, Navbahor “ – Rahmatjon Tursunov musiqasi, Shohismoil she’ri.
IV – va undan yuqori sinflarda biroz jiddiyroq, bir maqsadga qaratilgan bir ovozli hamda ikki ovozli qo’shiqlar ham o’rgatiladi. Bu sinflarda o’qituvchi o’zining yillik rejasining, mavzusini, ,,O’zbek xalq musiqiy ijodi“ deb nomlashi tavsiya qilinadi. Xalqimizning merosi bo’lgan qo’shiqlarga o’rin ajratilishi maqsadga muvofiqdir. Chunki yosh avlodlar xalqimiz tomonidan yaratilgan qo’shiqlarga nisbatan o’zlarida mehr va muhabbat uyg’onadi. Yuqori sinflarda bolalar uchun tahminiy quyidagi qo’shiqlarni havola qilamiz. Tahminiy repertuar: Masalan;
,, O’zbekiston Respublikasi davlat madhiyasi “ – Mutal Burhonov musiqasi, A.Oripov so’zi.
,, Oy vatanim “ – Shermat Yormatov musiqasi, Erkin Qambarov she’ri.
,, Aziz ustozlar “ – Sobir Boboyev musiqasi, To’lqin she’ri.
,, Yaxshi bola ” – Nadim Norxo’jayev musiqasi, Po’lat Mo’min she’ri.
,, Navro’zim “ – Dilorom Omonullayeva musiqasi, Shukur Qurbon she’ri.
,, Ikki qo’ymang o’qituvchim “ – Shermat Yormatov musiqasi, Po’lat Mo’min she’ri.
,, Sho’x bolaman “ – Habibullo Rahimov musiqasi, Sulton Jabbor she’ri.
,, Vatan “ – Payziqul Zokirov musiqasi, Narimon Orifjonov she’ri.
,,Bayramingiz bo’lsin muborak “ – Fayziqul Zokirov musiqasi, Iskandar Rahmon she’ri.
,, Boychechagim “ – xalq qo’shig’i P.Zokirov musiqasi.
,, Chittigul “ – xalq qo’shig’i P.Zokirov notalashtirgan.
O’qituvchi yuqori sinflarda dars jarayonida o’z ishiga ijodiy yondashgan holda, fasllarni hisobga olgan holda repertuar tanlashi maqsadga muvofiqdir. Har bir tanlangan asarlar ularning tarbiyasiga, yuksalishiga, kelajagiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.
Endi I – II – III va ayrim yuqori sinflar uchun tanlangan qo’shiqlarni ayrimlarning badiiy va musiqiy taxlilini ko’rib chiqamiz:
1) ,,Baxti erkatoy “ – T.Toshmatov musiqasi, Haydar Muhammad she’ri. Bu qo’shiqda erkatoy, dangasa Baxtiyor ismli bolakay haqida kuylanadi, Baxtiyor ertalab turib, choy ichmasligi, to’g’ri yo’l qolib loy kechishi, darslarni qoldirib yurishi haqida. Qo’shiq erkatoylik, yalqovlikning oxiri voy bo’lishi, hamma bolalar oldida uyalib qolishi haqida. Qo’shiq quvnoq, sho’x, yengil va o’ynoqi harakterda bo’lib, o’rtacha tez suratda ijro etiladi. Do – Major tengligida yozilgan qo’shiq hazil mazmunida bo’lib, bolalarni odobli, mehnatsevar bo’lishga chorlaydi. Qo’shiqning tarbiyaviy tomoni aynan shu maqsadda yaratilgan hamda bolalar tomonidan sevib ijro etiladi.
,, Baxti – erkatoy “ qo’shig’ining notasi va so’zi keyingi sahifalarda ilova qilinadi.
2) ,, Yangi yilim – yaxshi yilim ” – Doni Zokirov musiqasi, Po’lat Mo’min she’ri.
Bu qo’shiqda barcha intizorlik bilan kutadigan bayram – Yangi yil haqida hikoya qilinadi. Yangi yilda bolalar ta’tilga chiqib, archa bayramlariga borishlari, quvnoq – xursandchilik qilib, bahri – dillari ochilib, hamda har Yangi yilni yaxshi o’qishlar, a’lo baholar bilan kutib, bayramni maqtashdan charchamasliklari haqida kuylanadi. Yangi yil qo’shiqlarini yanada zavqli tomoni shundaki, bizning O’zbekistonimizda bolalar uchun ,, Prezident archasi “ hamma bolalarni intizorlik bilan kutadigan archasi hisoblanadi. Chunki hamma bolalar “Prezident archasi”da Prezident sovg’asidan bahramand bo’ladi. Shuning uchun Yangi yil bolalar uchun eng sevimli bayramlardan hisoblanadi. Bu qo’shiq quvnoq, sho’x, raqs harakterida ijro etiladi. Qo’shiq raqs janrida, Do – minor to’nligida yozilgan, kuplet shaklida, tez ijro etiladi.
Yangi yilim yaxshi yilim – qo’shig’ining notasi
Do'stlaringiz bilan baham: |
