Mundarija kirish xo‟jalik yurituvchi subyektlarda operatsion faoliyatdan daromadlarning shakillanishi

tuzilishiva dinamikasini tahlili

Ko‟rsatkichlar	Daromadlar tarkibi, ming so‟m				O‟sish sur‟ati, %		Jamiga nnsbatan, %
	O‟tgan yil	Xiso-bot yili	O‟zga- rishi	O‟tgan yil			Xiso-bot yili	O‟zga rishi
A	1	2	3	4		5		6	7
Jami daromadlar	3860350	4868535	1008185	126.12		100		100
SHu jumladan
1. Mahsulot sotishdan kelgan tushum (010)	3860350	4868135	1007785	126.1		100		99.99	-0.01
2. Asosiy faoliyatning boshqa daromadlari(090)	x	400	400	-		x		0.01	0.01
3. Olingan dividendlar(120)	-	-	-	-		-		-	-
4. Foiz shaklidagi daromadlar(130)	-	-	-	-		-		-	-
5. Uzoq muddatli ijara (lizing)dan	-	-	-	-		-		-	-

daromadlar(140)
6. Valyuta kursi farqidan daromadlar(150)	-	-	-	-	-	-	-
7. Moliyaviy faoliyatning boshqa daromadlari(160)	-	-	-	-	-	-	-
8. Favqulodda foyda(230)	-	-	-	-	-	-	-

Ushbu tahlil natijalaridan jamiyatning daromadlarini asosini asosiy (operatsion)faoliyat daromadlari tashkil qilishini ko‘risimoz mumkin. Bundan tashqari jamiyatning hisobot yilidagi mahsulot sotishdan kelgan tushumi 4868135 ming so‘mni tashkil qilganligi va o‘tgan yilga nisbatan 126.1% ni yoki 1007785 ming so‘mga o‘sganligini ko‘rishimiz mumkin bu albatta ijobiy holat. Bundan tashqari jamiyatning asosiy (operatsion) faoliyatidan boshqa daromadlari 400 ming so‘mni tashkil etishi o‘tgan yilgi daromadlarga nisbatan hisobot yilidagi daromadlarning osishiga o‘z tasirini ko‘rsatgan o‘tgan yili daromadlarning umumiy qismini asosiy(operatsion faoliyatdan olingan daromadlar tashkil qilgan bo‘lsa bu yilgi ya‘ni hisobot davridagi daromadlarning 99.99%ni asosiy (operatsion faoliyat daromadlari tashkil qilgan bu yangi ochilgan yosh jamiyat uchun ijobiy hol albatta. Kiyinchalik boshqa faoliyat turlarining ochilishi korxona daromadlarida boshqa daromadlarning ulushini ham ko‘payishiga ya‘ni oshishiga olib kelishi mumkin.
Prezidentimiz SH. Mirziyoev o‘z maruzalarining birida shunday so‘zlarni aytgandilar ―Tarmoqlar va hududlarni moderinzatsiya qilish, ularning raqobatdoshlik darajasini oshirish, eksport salohiyatini rivojlantirish masalalari doimiy etiborimiz markazida bo‘lishi lozim. Buning uchun xorijiy sarmoyalar va ilg‘or texnologiyaarni hamda axborot- komunikatsiya tizimlarini barcha sohalarida yanada faol jalb etishimiz zaruz bo‘ladi. Aynan shu asosida 2030 yilgacha mamlakatimiz yalpi ichki mahsulotini ikki barobardan ziyod ko‘paytirishimiz darkor.‖²⁷ Ushbu so‘zlarga amal qilgan holda nafaqat chet eldagi inovatsion texnologiyalar balki moliyaviy hisobning xalqari normalarini ham qayta ishlab tadbiq etishimiz zarur bunda jaxonning rivojlangan mamlakatlar qo‘llab kelayotgan xalqaro normalarni o‘rganishimiz hamda mamlakatimizning milliy standartlariga solishtirishimiz va kamchiliklarini o‘rganib chiqishmiz zarur
ekanligini takidlab o‘tmoqchimiz.
Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlarda daromad tushunchasi odtdagi faoliyatdan olingan daromadlarni o‘z ichiga oladi.

6-jadval

№18 BHXS bilan №2 BHMSning farqli jihatlari

№	Standartning farqi	BHXS	BHMS
1	Nomlsnishi	―Odatdagi faoliyatdan olingan daromad‖	―Asosiy xo‘jalik faoliyatdan tushgan daromadlar‖
2	Maqsadi	Ayrim turdagi operatsiyalar va hodisalar natijasida hosil bo‘ladigan daromadni hisobga olish tartibini	Xo‘jalik yurituvchi subektning asosiy xo‘jalik faoliyatidan olinadigan daromadlarini va ularni
		belgilashdan iboratdir	hisobga olish tartibini belgilashdan iborat.
3	Aks ettirilishi	Odatdagi faoliyatdan tushgan daromad xo‘jalik yurituvchi subektga kelgusida iqtisodiy naf tushishi extimoli bo‘lgan paytda, shuningdek bu nafni ishonchli va aniq o‘lchash mumkin bo‘lgan paytda aks ettiriladi.	Daromad kelgusi iqtisodiy naf tadbirkorlik subekti tomonidan olinishi extimoli mavjud bo‘lganida va ushbu naf ishonchlidarajada baholanishi mumkin bo‘lganda tan olinadi. Mazkur standart ushbu mezonlar bajariladigan ba shu bois daromad tan olinadigan holatlarni belgilaydi.
4	Ta‘rif	Odatdagi faoliyatdan olingan daromad – ma‘lum davir moboynida tadbirkorlik subektining odatdagi faoliyati natijasida olinadigan iqtisodiy nafning yalpi tushumi bo‘lib, ushbu tushum mulk egalarining kapitaliga qo‘yilmalari bilan bog‘liq bo‘lmagan kapitalning ko‘payishiga olib keladi.	Asosiy xo‘jalik faoliyatidan olingan daromadlar – xo‘jalik yurituvchi subektning odatdagi faoliyati davomida vujudga keladigan davr ichida mulk egalarining o‘z sarmoyalariga badali bilan bog‘liq bo‘lgan ko‘payishlarni istisn etganda, o‘z sarmoyasi ko‘payishiga olib keladigan tushumlar;
5	Qiymarga ta‘rif	Haqqoniy qiymat – bu baholash sanasida bozor ishtirokchilari o‘rtasidagi odatdagi operatsiyada aktivni sotishdan olinishi mumkin bo‘lgan yoki majburiyatni o‘tkazishda to‘lanishi mumkin bo‘lgan narxdir.	Joriy narxlardagi qiymat – aktiv sotilishi yoki majburiyat qoplanishi mumkin bo‘lgan qiymat.
6	Daromadni o‘lchash	Daromad olingan yoki olinadigan tovonning haqqoniy qiymati bo‘yicha baholanadi.	Asosiy xo‘jalik faoliyatidan olinadigan daromad joriy narxlarda olingan yoki olinishi lozim bo‘lgan tushum (to‘lov) qiymati bo‘yicha baholanadi.

№18-son BHXS ―Odatdagi faoliyatdan olinadigan daromad‖ nomli xalqaro standartda odatdagi faoliyatidan olingan daromad xo‘jalik yurituvchi subektining odatdagi faoliyatidan xosil bo‘ladi va turlicha nomlanad, shu jumladan sotishdan tushum, yig‘imlar, foizlar, devidentlar va royaltilar.
Ushbu standartning maqsadi ayrim turdagi operatsiyalar va hodisalar natijasida hosil bo‘ladigan daromadni hisobga olish tartibini belgilashdan iborat.
Bugungi kunda iqtisodiyotni moderinzatsiyalash va diversifikatsiyalash sharoitida xo‘jalik yurituvchi subektlarda operatsion faoliyatdan olingan daromadlar hisobini xalqaro standartlar asosida tashkil qilish va uni amaldagi me‘yoriy baza asosida takomillashtirish muhim ahamiyatga ega.

2.