Mundarija: кirish

1.2. Jahon valyuta tizimi va uning asosiy funksiyalariXalqaro Valyuta fondi, XVF (ing. International Monetary Fund, IMF) –Birlashgan Millatlar Tashkilotining (BMT) ixtisoslashgan tashkilotlaridan bo’lib, shtab-kvartirasi AQShning Vashington shahrida joylashgan. 1944 yil 22 iyulda BMTning valyuta-moliya masalalari bo’yicha Bretton-Vudsdagi konferentsiyasida XVF bitimining asosi ishlab chiqildi. XVF tashkil topgan rasmiy sana – 1945 yil 27 dekabr bo’lib bunda, bitimning oxirgi varianti 29ta davlat tomonidan imzolandi. XVF o’z faoliyatini 1947 yil 1 martdan Bretton-Vuds tizimining bir qismi sifatida boshladi. Shu yili Frantsiya birinchi kreditni oldi. Hozirgi kunda XVF 186 davlatni birlashtirib, uning tuzilmasida 133 mamlakatdan 2500 mutaxassis ishlaydi.
XVF – a’zo davlatlar o’rtasida valyuta-kredit munosabatlarini tartibga solish va ularga to’lov balansining kamomadi bilan bog’liq valyutaviy qiyinchiliklar paytida chet el valyutasida qisqa va o’rta muddatli kreditlar berish yo’li bilan moliyaviy yordam ko’rsatish uchun mo’ljallangan hukumatlararo tashkilotdir.
XVF Kelishuvlar moddalarining birinchi moddasiga muvofiq, uning maqsadlari qatoriga quyidagilar kiradi:
– xalqaro valyutaviy muammolarni bartaraf etish borasida maslahatlar va hamjihatlik mexanizmini ta’minlovchi doimiy institut orqali xalqaro valyutaviy hamkorlikni rag’batlantirish;
– xalqaro savdoning kengayishi va muvozanatli o’sishini qo’llab quvvatlash va shu orqali bandlik va real daromadlarning etarlicha yuqori darajasini ushlab turish va iqtisodiy siyosatning bosh maqsadi sifatida barcha a’zo davlatlar resurslarining samaradorligini oshirishga hissa qo’shish;
– a’zo davlatlar o’rtasida joriy bitimlarga doir ko’p tomonlama to’lovlar tizimini tashkil etish va jahon savdosi rivojlanishiga to’sqinlik qiluvchi valyuta ayirboshlashdagi cheklovlarni bekor qilishga ko’maklashish;
– a’zolarning umumiy resurslari hisobidan etarlicha xavfsiz asosda mablag’ bilan ta’minlash orqali ularning ishonchini qozonish, va shuning asosida ularga to’lov balansidagi nomuvofiqliklar(tartibsizliklar)ni milliy yoki xalqaro taraqqiyotga g’ov bo’ladigan chora-tadbirlarsiz to’g’rilash imkonini berish;
– yuqoridagilarga muvofiq a’zo davlatlarning xalqaro to’lovlar balanslaridagi nomuvofiqlik(muvozanatsizlik)larning davomiyligini qisqartirish va uning darajasini pasaytirish.
XVF faoliyatining asosiy yo’nalishlari bo’lib quyidagilar hisoblanadi:

• 
  jahon valyuta tizimini nazorat qilish;
  
• 
  pul siyosatidagi xalqaro xamkorlikga yordam berish;
  
• 
  jahon savdosini kengaytirish;
  
• 
  XVF a’zolarinikreditlash;
  
• 
  valyutaayirboshlashkurslarinibarqarorlashtirish;
  
• 
  debitormamlakatlargamaslahatlarberish;
  
• 
  SDR chiqarish orqali likvid mablag’larni yaratish;
  
• 
  iqtisodiy siyosat va texnik yordam sohasida tavsiyalar ishlab chiqish.
  
• 
  xalqaro moliya statistikasi standartlarini ishlab chiqish;
  
• 
  xalqaro moliya statistikasi to’plamlarini e’lon qilish.
  

Xalqarokreditkapitalizmdavridapaydobo’ldivakapitalyig’ishningbirinchi qulay dastagi bo’ldi. Uning rivojlanishida ishlab chiqarishning milliy ramkalardan chetga chiqishi, xo’jalik aloqalarining kuchayishi rivojlanishi, xalqaro kapitalning umumiylashikreditningob’ektivasosibo’ldi.Xalqarokreditningo’sishtempiishlab chiqarish va tashqi savdo-sotiq templarini bir necha marta o’sishga ta’sir etadi. Xalqaro kredit bozor sub’ektlarining daromad, foyda olishiga sharoit yaratib, iqtisodiytalabqonunidaasosiymuhimrolnio’ynaydi.Xalqarokreditdaromad,narx, pul, valyuta kursi, to’lov balansi va boshqalar kabi iqtisodiy kategoriyalari bilan bog’liqdir.

Xalqaro kredit - bu ssuda kapitaliing xalqaro miqyosida harakati bo’lib, bu harakat tovar va valyuta ko’rinishidagi mablag’larni qaytarib berishlik, muddatlilik va xaq to’lashlik asosida berish bilan bog’liqdir.
Xalqaro kredit munosabatlarida qatnashuvchi sub’ektlar bo’lib, tijorat banklari, markaziy banklar, davlat organlari, xukumatlar, yirik korporatsiyalar hamda xalqaro va regional moliya-kredit tashkilotlari hisoblanadilar.
Garchixalqarokredittashqioborotdatovarlarning,xizmatlarning,kapitalning harakat qilishni ta’minlasa ham, milliy chagaradan tashqaridagi tovarlarga bo’lgan munosabatlarda ssuda kapitalining harakati aniklanadichamustaqildir.
Xalqarokreditbirdavlat,shudavlatbanki,huquqiyshaxsitomonidanikkinchi birdavlatga,uningbanklariga,boshqahuquqiyshaxslarigamuddatlilikvato’lovlilik asosida beriladigan kredit hisoblanadi. Xalqaro kredit davlat va xalqaro institutlar ishtirok etgan munosabatlarda pul (valyuta) shaklida, tashqi savdo faoliyatida esa tovar shaklida bo’lishi mumkin. Xalqaro kredit qo’yidagi xususiyatlari bilan harakterlanadi (2-rasm):

• 
  qarz oluvchi va qarz beruvchi sifatida davlat, tashkilot va muassasalar, xuquqiy shaxslar, xalqaro valyuta kredit tashkilotlariqatnashadilar;
  
• 
  qarzga olingan mablag’lar qarz oluvchi mamlakat tomonidan daromad keltiruvchi kapital sifatidaishlatiladi;
  
• 
  qarz beruvchi mamlakatga to’lanadigan ssuda foizining manbasi qarz oluvchi mamlakat aholisi tomonidan yaratilgan milliy daromadhisoblanadi.
  

Xalqaro kredit davlat va xalqaro institutlar ishtirok etgan munosabatlarda pul (valyuta) shaklida, tashqi savdo faoliyatida esa tovar shaklida bo’lishi mumkin. Shuningdek, xalqaro kredit chet el obligatsiyalari, chet-el korxonalari aksiyalari va
boshqa qimmatli qog’ozlariga foyda olish maqsadlarida kapital qo’yish shaklida ham bo’ladi.