Mundarija kirish

Foydalanilgan manbalar va adabiyotlar ro’yxati……………………………54 

 

 

 

 

 

 

 

---

KIRISH 

Mavzuning  dolzarbligi:  O‟zbekiston  mustaqillikka  erishgach,  barcha 

sohalarda  bo„lgani  kabi  ilm-fanda  ham  katta  muaffaqiyatlarga  erishilmoqda.  Shu 

borada  haqqoniy  tariximizni  yaratish  yuzasidan  O‟zbekistonning  Birinchi 

Prezidenti  I.A.  Karimov  1998  yilda  bir  guruh  tarixchi  va  faylasuf  olimlar  bilan 

bo„lgan uchrashuvda, “Modamiki, o„z tarixini bilgan, undan ruhiy quvvat oladigan 

xalqni  yengib  bo„lmas  ekan,  biz  haqqoniy  tariximizni  tiklashimiz,  xalqimizni, 

millatimizni ana shu tarix bilan qurollantirishimiz zarur. Tarix bilan qurollantirish, 

va yana bir bor qurollantirish zarur”, degan edilar

1

.  

Shu sababli o„tgan 25 yil davomida tariximizning ajoyib sahifalari tarixchi 

olimlar tomonidan tiklandi. 2013 yilda O‟zbekiston Birinchi Prezidenti farmoniga 

ko„ra  respublikamizdagi  yashash  punktlarining  nomlarini  qayta  ko„rib  chiqish 

haqida  farmon  berildi.  Shu  munosabat  bilan  toponimlarni  o„rganish  ishi  yana  bir 

bor  jonlandi.    Aslida  joy  nomlarini  tekshirish,  ularning  vujudga  kelish  tarixini 

o„rganish  bizga  ko„p  narsalarni  aniqlashga  yordam  beradi.  Chunonchi,  ma‟lum 

hududda yashagan xalqlar, ularning urug„ va qabilalari haqida u yoki bu davlatning 

ma‟muriy  chegarasi  yoki  bo„linishini,  shuningdek,  shu  hududda  yashagan 

kishilarning urf-odati, mashg„uloti kabi qator masalalarni aniqlashda muhim vosita 

bo„ladi.  Joy  nomlari  xalq  tilining  rivojlanish  etaplari,  unda  yuz  bergan  turli 

o„zgarishlar  va  umuman  tildagi  har  xil  ma‟noni  anglatuvchi  shakllar 

evolyutsiyasini  aniqlashda  asosiy  materiallardan  biridir.  Toponimlar  geagrafik 

obektning  xususiyati,  tabiiy  sharoiti  o„rni,  umuman  geomarfologik  xususiyatini 

juda  aniq  aks  ettiradi.  Masalan:  Ko„kcha  –  “kichkina  tepalik”  kabi  bir  necha 

toponimlarni keltirishimiz mumkin.  

Toponimlardan  dars  o„tish  jarayonida  foydalanib,  dars  olib  boradigan 

bo„lsak,  nazariy  bilimlar  o„quvchi  yoshlarga  shu  toponimni  ma‟nosi  bilan  aytilsa 

ko„proq  eslarida  qolardi.  Antarktika  so„zini  tushuntirish  yoki  yod  oldirish  ancha 

Antarktika grekcha anti “qarama-qarshi” old qo„shimchasi orqali yasalgan bo„lib, 

grekcha  “arktikaga  qarama-qarshi  tamon”  degan  ma‟noni  bildirishini,  arktika 

                                      

1

 Каримов И.А. Тарихий хотирасиз келажак йўқ. -Тошкент: “Шарқ”, 1998, 25-бет. 

---

grekcha  “shimolni”  anglatishini  aytish  bilan  o„quvchiga  yer  sharining  ikki  qutbi 

haqida  aniq  tushuncha  beriladi.  Demak,  Arktika  –  shimoliy  qutb,  Anti-arktika  – 

janubiy qutb ekanligini ravshanlashtiradi.  

Dunyoda juda ko„plab shahar va qishloq, cho„l va tog„lar, daryo va dengiz 

kabi ko„plab geografik obektlar mavjud bo„lib, ularning ko„pchiligi o„z nomlariga 

ega.  Bunday  nomlar  toponimlar

2

  deb  yuritiladi.  Ularni  ilmiy  o„rganuvchi  fan 

toponimikadir.  Xorazm  toponimiyasi  juda  qiziq.  Xorazm  joy  nomlari  kam 

o„rganilgan bo„lib, ko„pchilik tadqiqotchilarni diqqatini o„ziga jalb qilib kelmoqda. 

Xorazm  toponimlari  juda  qadim  zamonlardan  shu  mintaqada  istiqomat  qilib 

kelayotgan  insonlarning  yashash  joylari  (past  tekislik,  suv  bo„yi,  do„nglik  yoki 

tepalik),  mehnat  faoliyatlari  bilan  bevosita  bog„langandir.  Xattoki,  XIII  asrda 

yashagan  arab  geografi  Yoqut  Hamaviy  musulmon  mamlakatlaridagi  ko„plab 

shahar  va  qishloqlarga  ta‟rif  berib,  ko„pgina  toponimlar  tarkibida  uchraydigan 

obektni  yoki  uning  belgi  xususiyatini  bildiruvchi  so„zlarning  izohini  beradi. 

Masalan:  Kos  –  Xorazmda  atrofi  devor  bilan  o„ralgan  qo„rg„on;  Obod  –  shahar, 

qishloq, rustaklar nomi tarkibida ko„p uchraydi (Cho„lobod, Yangobod, Begobod, 

G‟ozovot); deh – qishloq degani, va boshqalar. 

Ayniqsa, 

Xorazm 

tarixini 

o„rganishda toponimlarning ahamiyati juda katta va bu mavzu hamisha dolzarb.