|
4.O'zbekistonda inflyatsiya jarayonining ekonometrik tahlili va pragnoz ko'rsatkichlari
O`zbekistonda Xalqaro valyuta fondining (XVF) texnik yordami bilan 1994 yildan buyon iste`mol narxlari indekslarini hisoblash tizimi joriy etilgan. Dastlab (1994), hisob-kitoblar bo`yicha tovarlar va xizmatlar ro`yxati 285 ta mahsulotni tashkil etgan. Bozorda sharoit o`zgarganligi sababli ushbu ro`yxat 2012 yilda 305, 2017 yilda 350 to`plamdan, 2018 yildan boshlab tovarlar va xizmatlar to`plami 386 taga o`zgarmoqda, shulardan 112 tasi - oziq-ovqat mahsulotlari, 206 ta nooziq-ovqat mahsulotlari va 68 tasi xizmatlarni tashkil etdi. Ushbu to`plamga nafaqat ijtimoiy ahamiyatga ega tovarlar va xizmatlar (non, un, yog`, go`sht, kommunal xizmatlar, va boshqalar), balki foydalanishda majburiy bo`lmagan mahsulotlarni ham o`z ichiga oladi (masalan, avtomobillar, benzin, zargarlik buyumlari, qishloq xo`jaligi uskunalari va boshqalar). Indekslar hisobi uy-xo`jaliklarining iste`mol xarajatlari tarkibi va o`rtacha hisoblangan solishtirma narxlar o`zgarishlarini hisobga olgan holda modefikatsiyalangan Laspeyres formulasi orqali hisoblanadi. Hisob-kitoblarning davriyligi – oylikdir. INIni hisoblashda narx omiliga qo`shimcha ravishda (ya`ni, tovarlar va xizmatlar narxlarining haqiqiy o`zgarishi), muayyan tovarlar va xizmatlarning o`ziga xos salmoq vaznlari ham ta`sir etadi. Shunday qilib, statistiklar tovar va xizmatlarning iste`mol narxlari indeksi va uning xarakatlarini butun mamlakat miqyosida o`rtachalashtiradilar Inflyatsiya ko`rsatkichining nechog`lik ahamiyatli ekanligini tasdiqlovchi 2017 yil 23 iyunda qabul qilingan “Respublika aholisini ijtimoiy ahamiyatga ega oziq-ovqat tovarlarining asosiy turlari bilan ishonchli ta`minlashga oid kechiktirib bo`lmaydigan chora-tadbirlari to`g`risida”gi PQ-3082-sonli, 2017 yil 13 sentyabrdagi “Pul-kredit siyosatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to`g`risida”gi PQ-3272 Prezident qarorlari va shu asosda “2017-2021 yillarda pul-kredit siyosatini yanada takomillashtirish va inflyatsiya darajasini tartibga solish rejimiga bosqichma-bosqich o`tish bo`yicha chora-tadbirlar” rejasi ishlab chiqildi. Bu ikkala hujjat ham INIni shakllantirish metodologiyasini tubdan takomillashtirishga qaratilgan chora-tadbirlar dasturini qabul qilinganligini nazarda tutadi. Shu munosabat bilan O`zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo`mitasi iste`mol narxlari va INI hisob-kitoblarini monitoring qilish uchun yangilangan metodologiyani ishlab chiqdi, bu esa namuna olish mexanizmini takomillashtirishni taqazo etib (hududlar, kuzatuv ob`ektlari, tovarlar va xizmatlar), mavsumiy hususiyatga ega oziq-ovqat mahsulotlari uchun INI hisob-kitob usullarini muvofiqlashtirishni ko`zda tutadi. Narxlar kuzatuvidagi tovarlar va xizmatlarning ro`yxati 36 ta turga kengaytirildi..
Xulosa
Xulosa o`rnida shuni aytish kerakki, inflyatsiya har qanday davlat uchun xavfli hisoblanadi. Hatto iqtisodiyoti rivojlangan davlatlar xam inflyatsiya davrida og`ir ahvolga tushub qoladi, shu sababli xam davlatlar undan qochishga harakat qilishadi va inflyatsiya davrida undan qutilishni harqanday choralarini qo`llashga harakat qiladi.
Makroiqtisodiy mutanosiblikni saqlash, qabul qilingan o‘rta muddatli dasturlar asosida tarkibiy va institutsional o‘zgarishlarni chuqurlashtirish hisobiga yalpi ichki mahsulotning yuqori o‘sish sur’atlarini ta’minlash va harajatlarning ijtimoiy yo‘naltirilganinini saqlab qolgan holda, Davlat budjetining barcha darajalarida mutanosibligini muvozanatni saqlash, mahalliy budjetlarning daromad qismini mustahkamlashga yo‘naltirilgan budjetlararo munosabatlarni takomillashtirish hamda ilg‘or xalqaro tajribada qo‘llaniladigan instrumentlardan foydalangan holda pul-kredit siyosatini yanada takomillashtirish, shuningdek valyutani tartibga solishda zamonaviy bozor mexanizmlarini bosqichma-bosqich joriy etish, milliy valyutaning barqarorligini ta’minlash va shu bilan birga bank tizimini isloh qilish, banklar depozit bazasining kapitalizatsiyasini chuqurlashtirish va barqarorligini oshirish, ularning moliyaviy barqarorligini va yana shuni ta’kidlash joizki xalqaro iqtisodiy hamkorlikni yanada rivojlantirish, jumladan, yetakchi xalqaro va xorijiy moliyaviy institutlar bilan aloqalarni kengaytirish, puxta o‘ylangan tashqi qarzlar siyosatini amalga oshirishni davom ettirish, jalb qilingan xorijiy investitsiya va kreditlardan samarali foydalanish ushbu xarakatlar strategiyasida belgilab qo’yilgan.
Albatta qanday qilib degan savol tug`ulishi mumkin, bunga javoban misolkeltiradigan bo`lsak: misol uchun Qirg`iziston davlatini oladigan bo`lsak uyerdagi inflyatsiyaning yuqorilashishi kam maxsulot ishlab chiqarishdan yoki davlat byudjeti defetsetini qorlash uchun muomalaga ko`p miqdorda pul chiqarish oqibati bo`lishi mumkin.
Takliflar
Bu boradagi dasturlarni ishlab chiqish va amalga oshirishda har bir turdagi birlamchi xomashyo, ya’ni yarim fabrikatlarni chuqur qayta ishlashdan tortib, uni iste’mol uchun tayyor mahsulotga aylantirishgacha bo‘lgan yakuniy bosqichga qadar butun ishlab chiqarish jarayonini kuzatib borish zarurati paydo bo‘lmoqda.
Bizning vaziyatimizda, narxlarning umumiy o‘sishini to‘xtatishni istasak, yuqoridagilardan shunday xulosa chiqarishimiz mumkin:
Markaziy bank ochiq bozorda amaliyotlar o‘tkazish va tijorat banklariga arzon kreditlar berish orqali pul emissiyasini cheklashi zarur. Shu jihatdan, yaqinda amalga oshirilgan qayta moliyalash stavkasini 9%dan 14% ga ko‘tarish to‘g‘ri tanlov bo‘ldi. Boz ustiga, bank tizimi liberallashuvida qayta moliyalash stavkasini yana ham yuqoriroq ko‘tarishga to‘g‘ri keladi. Lekin bu vaqtinchalik, inflyatsiyani jilovlash uchun ko‘rilgan chora bo‘ladi. Moliyaviy barqarorlik ta’minlanganidan keyin stavkani kamaytirish, kreditlarning biznes va aholi uchun hamyonbop qilish mumkin bo‘ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
